عجیب ترین غارهای ایران
ایران با داشتن حدود ۲۵۰۰ غار شناخته شده، گنجینه‌ای از ۱۰ غار اسرارآمیز را در دل خود جای داده است که هر کدام داستان‌های شگفت‌انگیز خود را دارند. در واقع، کمتر از یک درصد از این غارها دارای ارزش تاریخی و باستانی هستند، که این موضوع آنها را به مکان‌هایی منحصر به فرد تبدیل کرده است.
نگاهی به سرفصل‌ها
از معروف‌ترین غار ایران، علیصدر با قدمت ۱۹۰ میلیون ساله گرفته تا ترسناک‌ترین غار ایران، غار سم با عمق ۴۰۶ متری، هر یک از غارهای باستانی ایران رازهای نهفته‌ای را در خود پنهان کرده‌اند. غار نمکدان قشم به عنوان طولانی‌ترین غار نمکی جهان با قدمتی بیش از ۵۷۰ میلیون سال، تنها یکی از شگفتی‌های بی‌شماری است که در این سرزمین کهن وجود دارد.
تاریخچه کشف غارهای اسرارآمیز ایران
کاوش غارهای پنهان در گستره فلات ایران، داستانی پر از رمز و راز است که به هزاران سال پیش بازمی‌گردد. آثار باستان‌شناسی نشان می‌دهد که بسیاری از غارهای باستانی ایران از حدود ۱۰۰,۰۰۰ سال پیش مسکونی بوده‌اند، به‌ویژه در منطقه کوه‌های زاگرس که شواهد غارنشینی در دوره پارینه‌سنگی میانی در آنها یافت شده است.
داستان‌های شگفت‌انگیز اولین کاشفان
یکی از مهم‌ترین کشفیات غارشناسی ایران، غار کلدر لرستان است که توسط دکتر بهروز بازگیر و یک تیم بین‌المللی طی سه فصل کاوش شد. این غار به عنوان یکی از کهن‌ترین سکونتگاه‌های انسان در ایران شناخته می‌شود و کشف بقایای انسان‌های مدرن متعلق به حدود ۵۴ تا ۶۳ هزار سال پیش در این مکان، آن را به یکی از قدیمی‌ترین سکونتگاه‌های بشر در خاورمیانه تبدیل کرده است. در واقع، غار کلدر قدیمی‌ترین محوطه دوران پارینه‌سنگی جدید در ایران بوده و شواهد به دست آمده از این سایت، ایران را در زمره نخستین زادگاه‌های انسان‌های هوشمند (Homo Sapiens) قرار داده است.
فصل اول کاوش در غار کلدر توسط هیئت بین‌المللی در سال ۱۳۸۹ انجام شد و پس از آن، فصل دوم در سال ۱۳۹۳ و فصل سوم با هدف انجام تاریخ‌نگاری لایه‌های دوران پارینه‌سنگی میانه در مهرماه ۱۳۹۸ صورت پذیرفت. نکته قابل توجه این است که کشف ابزارهای سنگی و استخوان‌های حیواناتی مانند بز، غزال، آهو و حتی اسب در این غار، همگی نشان‌دهنده شیوه زندگی شکارچی‌گری انسان‌های اولیه است.
داستان کشف غارها در ایران محدود به باستان‌شناسان نیست. بسیاری از این اکتشافات توسط کوهنوردان و غارنوردان علاقه‌مند انجام شده است. برای مثال، غاری در ارتفاعات شرقی کوه خواجه قنبر در روستای دوزین بخش گالیکش گلستان، در سال ۱۳۸۸ توسط امین شادوند و گروهی از غارنوردان گنبدکاووس و گرگان کشف شد. جالب اینجاست که این کاشفان نمی‌دانستند در حال کشف دومین غار عمیق ایران هستند، غاری که در آن دو اسکلت انسان و آثار باستانی متعلق به دوره پیش از اسلام یافت شد.
در میان عجیب‌ترین غارهای ایران، غار چنشت بیرجند قرار دارد که در دهه ۶۰ کشف شد و در آن ۱۴ اسکلت کامل انسان با پوست خشک شده یافت شد که طبق بررسی‌های دانشگاه شهید بهشتی، این اجساد ۴۰۰ سال قدمت داشتند. فرضیه‌های مختلفی درباره این کشف وجود دارد، از جمله اینکه این غار به عنوان زندان یا پناهگاه استفاده می‌شده و زلزله باعث ریزش غار و محبوس شدن و مرگ آن افراد شده است.
غارهایی که هنوز کاملاً کشف نشده‌اند
علی‌رغم کشفیات فراوان، هنوز بخش بزرگی از غارهای ایران ناشناخته مانده‌اند. طبق آمار، ایران دارای حدود ۵ هزار غار است که تنها ۲۵۰۰ دهنه آن کشف و ثبت شده و نیمی از آنها هنوز ناشناخته باقی مانده‌اند. این آمار نشان می‌دهد که ما هنوز در ابتدای راه شناخت دنیای زیرزمینی شگفت‌انگیز ایران هستیم.
یکی از مهم‌ترین غارهایی که هنوز کاملاً کشف نشده، غار کتله خور است. با آنکه این غار بیش از ۱۳۰۰ سال پیش کشف شده، هنوز بخش‌های زیادی از آن ناشناخته مانده است. طبق نتایج نقشه‌برداری که توسط انجمن غار و غارشناسی ایران انجام شد، پس از ۲۱ کیلومتر نقشه‌برداری مشخص شد که ایران طولانی‌ترین غار آهکی خاورمیانه را دارد. نکته جالب در مورد غار کتله خور این است که گفته می‌شود انتهای آن به غار بزرگ علیصدر در همدان می‌رسد.
غار دوسر یزد نیز یکی دیگر از غارهایی است که اخیراً کشف شده و به فهرست غارهای ایران اضافه شده است. این غار بزرگترین تالار زیرزمینی در میان غارهای دنیا را دارد و در ردیف غارهای مشهور جهان قرار گرفته است، اما هنوز اسرار ناشناخته زیادی درباره آن وجود دارد.
یکی دیگر از کشفیات اخیر، غار «قلعه کرد» در منطقه قزوین است که پس از بررسی توسط کارشناسان میراث فرهنگی و کارشناسان خارجی، مشخص شد انسان هوشمند ۸ هزار سال پیش در این غار زیست می‌کرده است. متأسفانه، این غار به دلیل ورود گردشگران و غارنوردان پیش از اکتشاف رسمی، آسیب‌های زیادی دیده و بخش زیادی از آثار باستانی آن از بین رفته است.
غار «چال نخجیر» واقع در استان مرکزی نیز یکی دیگر از شگفتی‌های طبیعی ایران است که در سال ۱۳۶۸ کشف شد. این غار تا قبل از کشف غار کتله خور به نام عروس غارهای خاورمیانه معروف بود.
همچنین، باید به غار «پراو» در کرمانشاه اشاره کرد که در سال ۱۳۵۱ توسط گروه‌های انگلیسی کشف شد و «چاه غارقلا» در منطقه کرمانشاه که چهارمین چاه طبیعی جهان محسوب می‌شود و توسط غارنوردان گروه سورنا کشف شده است.
از این رو، با وجود پیشرفت‌های اخیر در علم غارشناسی در ایران و برگزاری ۸ برنامه بین‌المللی، هنوز راه درازی تا کشف کامل غارهای اسرارآمیز ایران پیش رو داریم. هر کشف جدید، دریچه‌ای به هزاران سال تاریخ این سرزمین می‌گشاید و عجیب‌ترین غارهای ایران هنوز منتظرند تا رازهای خود را آشکار کنند.
عجیب‌ترین غارهای ایران که کمتر شناخته شده‌اند
در میان صدها غار شناخته شده ایران، برخی از آنها به دلیل ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود، جزو عجیب‌ترین غارهای ایران محسوب می‌شوند که هنوز برای بسیاری از گردشگران ناشناخته مانده‌اند. این غارهای اسرارآمیز، هر کدام شگفتی‌های طبیعی خارق‌العاده‌ای را به نمایش می‌گذارند.
غار یخی چما
در شمال غربی استان چهارمحال و بختیاری، غاری وجود دارد که حتی در گرمای تابستان، سرشار از برف و یخ است. غار یخی چما که در نزدیکی روستای شیخ علیخان و ۲۵ کیلومتری چلگرد واقع شده، یکی از شگفت‌انگیزترین غارهای ایران به‌شمار می‌آید.
این غار که به عنوان بزرگترین منبع آب شیرین کشور شناخته می‌شود، به دلیل قرارگیری در منطقه‌ای سردسیر و کوهستانی، در تمام طول سال انباشته از یخ و برف است. وجه تسمیه “چما” یا “چی ما” از گویش عشایر بختیاری ساکن منطقه برگرفته شده است.
شکل‌گیری این غار شگفت‌انگیز به دلیل قرار گرفتن در دره‌ای عمیق و انباشت برف‌ها طی هزاران سال رخ داده است. با گرم شدن کره زمین و خشکسالی‌های پیاپی، بخشی از برف‌های دره آب شده و با جاری شدن آن، به مرور زمان غار چما شکل گرفته است.
این مکان زیبا سردترین غار ایران است و در بعضی نقاط آن، ضخامت برف به حدود ۵۰ متر می‌رسد. طول غار یخی کوهرنگ که در فهرست میراث ملی نیز ثبت شده، به حدود دو تا سه کیلومتر می‌رسد.
غار دوسر یزد
در منطقه کالمند مهریز، در حدود ۸۵ کیلومتری شهر یزد، غاری وجود دارد که در زمستان ۱۳۹۱ کشف شده است. غار دوسر یزد که گاهی به اشتباه با نام “پشوم” شناخته می‌شود، دارای بزرگترین تالار زیرزمینی ایران است و چهارمین تالار بزرگ غاری در جهان به شمار می‌آید.
مساحت تالار این غار بر اساس نقشه‌برداری صورت‌گرفته، حدود ۸۱ هزار و ۵۰۰ متر (به اندازه ۱۴ زمین فوتبال) ثبت شده است. این تالار بیضی‌شکل با طول ۳۸۵ متر، عرض ۲۶۵ متر و ارتفاع ۷۰ متر است. یکی از مشخصه‌های عجیب این تالار زیرزمینی، استوار ماندن آن بدون حتی یک ستون است.
برای دستیابی به این تالار شگفت‌انگیز، باید مسیری پر چالش را طی کرد:
- ابتدا با چاهی به عمق ۱۹ متر و شیبی در حدود ۷۰ درجه مواجه می‌شوید
- پس از عبور از این قسمت و پیمودن مسیر آبراهه، با چاه دیگری به عمق ۸۰ متر روبرو خواهید شد
- بعد از گذر از این بخش، به تالار اصلی غار دوسر می‌رسید
دلیل نامگذاری این غار به “دوسر” دقیقاً مشخص نیست، اما گفته می‌شود یکی از دلایل، قرارگیری آن بین دو قله یا وجود دو سنگ بزرگ در بالای دهانه غار است.
غار نمکدان قشم
در فاصله ۹۰ کیلومتری جنوب باختری جزیره قشم، منطقه‌ای پر از نمک وجود دارد که محلی‌ها به آن نمکدان می‌گویند. در این منطقه، غار نمکدان قشم قرار دارد که با طول ۶٫۴ کیلومتر، طولانی‌ترین غار نمکی جهان محسوب می‌شود.
این غار که با نام‌های “غار نمکی ۳N ” و “غار سه مرد برهنه” نیز شناخته می‌شود، در سال ۱۹۹۸ توسط زمین‌شناسان جمهوری چک و با همکاری دانشگاه شیراز کشف شد. بر اساس تحقیقات انجام شده، قدمت نمک‌های غار به دوره پیش از کامبرین برمی‌گردد و عمر آنها بیش از ۵۷۰ میلیون سال است.
از ویژگی‌های منحصربه‌فرد این غار می‌توان به وجود قندیل‌های نمکی در سقف و دیواره‌ها اشاره کرد که بعضی از آنها تا سه متر طول دارند. همچنین دریاچه‌های کوچک نمکی در عمق غار و رشته‌های نمکی ریسمان مانند از دیگر جاذبه‌های این غار هستند.
دهانه اصلی غار به سمت جنوب است و تا عمق حدود ۲۰ متری آن نیازی به استفاده از چراغ قوه ندارید. گردشگران می‌توانند تا عمق ۱۰۰ متری غار را پیمایش کنند، اما برای رفتن به بخش‌های داخلی‌تر، به تجهیزات کافی نیاز است.
به دلیل اهمیت زمین‌شناسی، این غار در سال ۲۰۰۶ به عنوان بخشی از ژئوپارک قشم در لیست یونسکو ثبت شد و در سال ۱۳۹۰ با شماره ثبت ۱۷۳ به فهرست میراث طبیعی ایران پیوست.
افسانه‌ها و باورهای محلی درباره غارهای باستانی ایران
غارهای ایران از دیرباز با افسانه‌ها و باورهای محلی عجیبی گره خورده‌اند که فراتر از جنبه‌های طبیعی، آنها را به مکان‌هایی اسرارآمیز در فرهنگ عامه تبدیل کرده است. این روایت‌ها و باورها، بخش مهمی از میراث فرهنگی ناملموس ایران هستند که نسل به نسل منتقل شده‌اند.
داستان‌های بومیان درباره ارواح و موجودات غارها
دره اجنه یا کال جنی در منطقه طبس، یکی از ترسناک‌ترین غارهای ایران محسوب می‌شود که شب‌ها صداهای وحشتناکی از آن به گوش می‌رسد. صخره‌های این دره شکل‌ها و دخمه‌های عجیبی دارند که اهالی محل آنها را خانه جن و ارواح می‌نامند. داستان‌های متعددی درباره ربوده شدن دختران جوان توسط اجنه در این دره نقل شده است. جالب اینجاست که در گذشته، مردم محلی باور داشتند هیچکس نباید به آنجا نزدیک شود و حتی فکر رفتن به داخل آن را در سر بپروراند. همچنین افرادی که فرزندی ناقص به دنیا می‌آوردند، معتقد بودند آن فرزند مرتبط با اجنه این دره است.
دودکش جن یا هودو، پدیده‌ای سنگی در نزدیکی ماهنشان استان زنجان است که با ستون‌های بزرگی شبیه قارچ که هر کدام سری شبیه کلاه دارند، شناخته می‌شود. در زیر این دودکش، دژی از دوران ساسانیان به نام تخت دیو یا قلعه بهستان قرار دارد که به گفته مردم محلی، یکی از محل‌های زندگی اجنه است.
غار پراو در ۱۲ کیلومتری شمال شرقی کرمانشاه، یکی از عمیق‌ترین و صعب‌العبورترین غارهای جهان با ۷۵۱ متر عمق و ۲۶ حلقه چاه است. سرمای هوای داخل غار (۱ تا ۳ درجه سانتیگراد) به دلیل وجود یخچال‌های زیرزمینی، گذرگاه‌های تنگ و چاه‌های عمیق، پراو را به غاری رازآلود تبدیل کرده است. این غار به قدری خطرناک است که پنج غارنورد ایرانی جان خود را در آن از دست داده‌اند و اجساد برخی هیچگاه به بیرون منتقل نشده است. از این رو، مردم محلی آن را “غار قاتل” می‌نامند و داستان‌های مرموزی درباره ارواح سرگردان در دالان‌های این غار نقل می‌کنند.
غار اسپهبد خورشید یک غار دستکند در سوادکوه است که طبق افسانه‌های محلی، در زمان حمله اعراب توسط ساکنان منطقه ساخته شده است. اسپهبد خورشید نام فرمانده‌ای بود که سرپرستی این غار را بر عهده داشت. این غار در باورهای محلی، محل مقاومت ایرانیان در برابر اعراب مهاجم بوده و روح‌های مدافعان آن همچنان از این مکان محافظت می‌کنند.
غار کرفتو دارای کتیبه‌ای یونانی بر سردر ورودی یکی از اتاق‌های طبقه سوم است که تا حد زیادی آسیب دیده. در این کتیبه درباره الهه هراکلس نوشته شده: «این خانه هراکلس است، هر کس در آن وارد شود در امان است.» به همین دلیل، بسیاری این غار را معبد الهه یونانی می‌دانند و معتقدند قدرتی محافظت‌کننده در آن حضور دارد.
مراسم و آیین‌های مرتبط با غارها در فرهنگ ایرانی
بنابر شواهد تاریخی، غارها و صخره‌های طبیعی، چارتاقی‌ها و اماکن غاری‌شکل زیرزمینی از دیرباز با آیین مهرپرستی (میترائیسم) در ارتباط بوده‌اند. وجود این اماکن در دل کوه و صخره یا در زیر زمین، بازگشت به باورهای میترایی دارد که زاده شدن مهر از دل سنگ و صخره یا از نوری که از برهم خوردن دو صخره ایجاد شده (صاعقه) و سپس قربانی گاو در غار را روایت می‌کند.
جالب اینجاست که بسیاری از مراسم محلی که امروزه در جوار غارها، کوه‌ها، چشمه‌ها و درختان مقدس انجام می‌شود، ریشه در آداب ایرانیان کهن دارد. برای مثال، در اولین غار موزه ایران، مراسم سنتی سمنوپزان برگزار می‌شود که با استقبال مردم همراه است. این مراسم که از آیین‌های کهن نوروزی است، پیوندی عمیق با فرهنگ باستانی ایران دارد.
بسیاری از زیارتگاه‌های امروزی مسلمانان، همان نیایشگاه‌های دوران باستان بوده‌اند که تقدس خود را حفظ کرده و به محلی برای توسل و حاجت‌خواهی تبدیل شده‌اند. این تداوم فرهنگی، نشان‌دهنده اهمیت غارها در باورهای مذهبی ایرانیان در گذر زمان است.
غار خفاش ایلام که خانه هزاران خفاش از ۷ گونه مختلف است، در باورهای محلی جایگاه ویژه‌ای دارد. اگرچه این غار یکی از ترسناک‌ترین غارهای ایران محسوب می‌شود، اما مردم بومی معتقدند برای ورود به آن باید آدابی را رعایت کرد تا به زندگی خفاش‌ها آسیبی نرسد. آنها بر این باورند که سکوت و آرامش هنگام ورود به غار، احترام به روح طبیعت است.
افسانه‌های پیرامون غارهای ایران، روایتگر تلاش انسان‌ها برای درک پدیده‌های طبیعی و ارتباط دادن آنها با نیروهای ماورایی هستند. برخی از عجیب‌ترین غارهای ایران مانند غارهای پراو و کال جنی، هنوز هم با هاله‌ای از رمز و راز در ذهن مردم محلی حضور دارند و داستان‌های آنها، بخشی جدایی‌ناپذیر از فرهنگ شفاهی ایران به شمار می‌آیند.
اسرار باستان‌شناسی در غارهای ایران
زیر لایه‌های خاک و سنگ ایران، دنیایی از اسرار باستان‌شناسی نهفته است که هر اکتشاف جدید، برگی تازه از کتاب تاریخ کهن این سرزمین را می‌گشاید. کاوش‌های باستان‌شناسی در غارهای ایران، گنجینه‌ای از یافته‌های نادر و گاه حیرت‌انگیز را آشکار ساخته که بخش قابل توجهی از آنها هرگز در رسانه‌ها بازتاب نیافته‌اند.
کشفیات باستانی که هرگز رسانه‌ای نشدند
در سال ۱۳۸۸، کشفی شگفت‌انگیز در ارتفاعات شرقی کوه خواجه قنبر روستای دوزین بخش گالیکش گلستان توسط امین شادوند و دوستانش رخ داد. آنها غاری یافتند که ترکیبی پیچیده از مسیرهای عمودی و افقی داشت. پس از کاوش بیشتر، در چاه دوم این غار، دو اسکلت انسانی به همراه سفال‌هایی مربوط به دوره پیش از اسلام کشف شد. شادوند می‌گوید: «این اولین غار بزرگی است که توسط گروه‌های ایرانی کشف و کاوش شده است»
یافته دیگری که کمتر مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفته، کشف ۱۴ اسکلت کامل انسان در غار چنشت بیرجند در دهه ۶۰ بود. این اجساد به شکل شگفت‌انگیزی حفظ شده بودند؛ به‌طوری که هنوز پوست بر استخوان داشتند و حتی بخشی از موی سرشان باقی مانده بود. دانشگاه شهید بهشتی قدمت این اجساد را حدود ۴۰۰ سال تخمین زد. شرایط خاص این غار، از جمله کمبود گردش هوا، باعث حفظ این بقایای انسانی شده بود.
در میان غار آهکی “قلعه کرد” در استان قزوین نیز، شواهدی از سکونت انسان هوشمند متعلق به ۸ هزار سال پیش کشف شده است. با وجود اهمیت تاریخی فوق‌العاده این غار، متأسفانه کشف آن با تأخیر زیادی انجام گرفت و در نتیجه، سال‌ها مورد دستبرد گردشگران و غارنوردان قرار گرفته بود.
نقاشی‌های صخره‌ای و معنای پنهان آنها
ایران با داشتن بیش از ۵۰,۰۰۰ مورد هنر صخره‌ای کشف شده، یکی از غنی‌ترین مناطق جهان از نظر هنر باستانی محسوب می‌شود.
نقاشی‌های صخره‌ای کوهدشت در غارهای میرملاس و هومیان، نخستین نقاشی‌های ایران محسوب می‌شوند که به شیوه‌ای منحصربه‌فرد اجرا شده‌اند. این نقاشی‌ها در سال ۱۳۴۸ توسط حمید ایزدپناه کشف شدند و بعدها توسط پروفسور مک بورنی از دانشگاه کمبریج مورد مطالعه قرار گرفتند. قدمت این آثار حدود ۴,۵۰۰ سال تخمین زده شده است.
آنچه این نقاشی‌ها را در جهان بی‌همتا می‌کند، سبک منحصربه‌فرد آنهاست. برخلاف نقاشی‌های غارهای اروپا، نقوش صخره‌ای کوهدشت شامل صحنه‌های رزم، شکار با تیر و کمان و تصاویر حیواناتی چون اسب، گوزن و بز کوهی است که با رنگ‌های قرمز اخرایی، سیاه و زرد اجرا شده‌اند. این رنگ‌ها از مواد طبیعی مانند پودر سنگ‌های رنگی، پودر گیاهان و ترکیب آبدانه گیاهی با چربی حیوانات تهیه می‌شدند.
نقاشی‌های صخره‌ای ایران به صورت منحصربه‌فرد نشان‌دهنده تشکیل خط و حروف الفبا از خط تصویری هستند. آنها پلی میان هنر پیشاتاریخ و دستاوردهای تمدنی بعدی ایران محسوب می‌شوند.
اشیاء عجیبی که در غارها پیدا شده‌اند
در میان عجیب‌ترین یافته‌های غارهای ایران، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اسکلت حیوانات ناشناخته: در یکی از چاه‌های غار کشف شده در گلستان، اسکلت‌هایی از حیوانی ناشناخته یافت شد که گمان می‌رود نوعی خفاش بزرگتر از اندازه معمول باشد.
- دندان انسان نئاندرتال: در غار قلعه کرد قزوین، باستان‌شناسان موفق به کشف دندان شیری یک انسان نئاندرتال متعلق به ۱۷۵ هزار سال قبل شدند.
- استخوان‌های جانوران منقرض شده: در همین غار، استخوان‌های جانورانی چون کرگدن پشمالو دو شاخ، اسب وحشی و کفتار غارنشین کشف شده که همگی امروزه در ایران منقرض شده‌اند.
- عتیقه و کتیبه‌ها: در غارهای باستانی مانند غار شیروان، عتیقه و کتیبه‌هایی یافت شده که شواهدی از استفاده این مکان‌ها به عنوان سکونتگاه پناهندگان در گذشته‌های دور است.
از سوی دیگر، مردم محلی معتقدند که برخی از این غارها، زمانی شکارگاه بهرام گور بوده‌اند. چنین باورهایی در کنار یافته‌های باستان‌شناسی، نشان‌دهنده پیوند عمیق این مکان‌های زیرزمینی با تاریخ و فرهنگ ایران است.
غار کرفتو، از غارهای باستانی ایران که در دوران مزوزوئیک شکل گرفته، یکی از معدود غارهایی است که کتیبه‌های یونانی در آن کشف شده است.
ترسناک‌ترین غارهای ایران و داستان‌های مرموز آنها
در دل کوه‌های ایران، غارهایی وجود دارند که داستان‌های ترسناک و حوادث مرگبار آنها را به مخوف‌ترین مکان‌ها تبدیل کرده است. این غارها نه تنها به دلیل ویژگی‌های طبیعی بلکه به خاطر وقایع تلخی که در آنها رخ داده، شهرت یافته‌اند.
غار خفاش ایلام
غار خفاش در استان ایلام، در نزدیکی شهرستان دهلران واقع شده است. این غار با طول ۲۵۵ متر، عرض ۳۰ متر و ارتفاع ۵۰ متر، به دلیل زندگی هزاران خفاش به این نام مشهور شده است. در واقع، بیش از سه هزار خفاش از هفت گونه مختلف از جمله خفاش دمدار، خفاش بال پهن و دم موشی در این غار زندگی می‌کنند.
درون این غار استالاکتیت‌ها و استالاگمیت‌های فراوان و دهلیزهای وسیعی وجود دارد که عمق تعدادی از آنها به ۴۰۰ متر هم می‌رسد. غروب آفتاب، زمانی که این خفاش‌ها به صورت دسته‌های بزرگ از غار خارج می‌شوند، فضایی عجیب و وهم‌انگیز ایجاد می‌کنند که برای بسیاری ترسناک است. همچنین، این خفاش‌ها مسیر سه کیلومتری تا شهر را طی کرده و بعد از مدتی به محل زندگی خود باز می‌گردند.
غار پرآو کرمانشاه
غار پرآو در ۱۲ کیلومتری شمال‌شرقی شهر کرمانشاه و در ارتفاع ۳,۰۵۰ متری کوه پراو قرار دارد. این غار با عمق ۷۵۱ متر، بزرگترین غار عمودی ایران محسوب می‌شود و به همین دلیل لقب “اورست غارهای جهان” را به خود اختصاص داده است.
تاریک، سرد و عمیق بودن این غار و همچنین وجود چاه‌های عمودی متعدد در آن، باعث شده تا پرآو به یکی از خطرناک‌ترین غارهای ایران تبدیل شود. متأسفانه تاکنون پنج غارنورد ایرانی در این غار جان خود را از دست داده‌اند که همین امر سبب شده به “غار قاتل” معروف شود. نکته تلخ‌تر اینکه پیکر دو تن از این غارنوردان هنوز در عمق ۷۰۰ متری این غار باقی مانده که بر رعب و وحشت آن افزوده است.
غار سم مینودشت
غار سم در ارتفاع ۱۷۰۰ متری از سطح دریا در منطقه نامیج روستای نام نیک بخش گالیکش شهرستان مینودشت قرار گرفته است. این غار که چهارمین غار عمیق کشور با عمق ۴۰۶ متر است، به دلیل دالان‌های تنگ و باریک و همچنین دشواری امدادرسانی، خطرناک‌ترین غار ایران محسوب می‌شود.
در این غار، نمونه‌های کشف شده از جمجمه انسان و حیوانات، نشان‌دهنده قدمت بالای آن است. شاهد این ادعا کشف اسکلت خفاشی است که ۱۰ برابر بزرگتر از اسکلت خفاش‌های معمولی به نظر می‌رسد. نکته عجیب اینکه اکثر اسکلت‌های این خفاش‌ها در یک نقطه جمع شده‌اند.
علاوه بر این، کاهش دما با پیشروی در عمق غار (تا ۶ درجه سانتیگراد) و وجود مسیرهایی که به اندازه عبور یک نفر است، شرایط را برای غارنوردی بسیار سخت و خطرناک کرده است.
پدیده‌های علمی شگفت‌انگیز در غارهای ایران
غارهای کشور ما تنها مکان‌هایی برای بازدید توریستی نیستند، بلکه آزمایشگاه‌های طبیعی فوق‌العاده‌ای هستند که پدیده‌های علمی حیرت‌انگیزی را در خود جای داده‌اند. این فضاهای زیرزمینی از نظر علمی، گنجینه‌های ارزشمندی محسوب می‌شوند که هنوز بسیاری از رازهای آنها ناگشوده مانده است.
اکوسیستم‌های منحصربه‌فرد و گونه‌های ناشناخته
غارها به‌عنوان اکوسیستم‌های باارزش، محیط‌های منحصربه‌فردی هستند که گونه‌های خاصی از جانوران و گیاهان فقط در این شرایط می‌توانند به زندگی خود ادامه دهند. در واقع، زیستگاه‌های کم‌نظیری برای گونه‌های جانوری و گیاهی خاصی هستند که در شرایط بسیار محدود توانسته‌اند سازگار شوند.
غار خفاش ایلام نمونه‌ای شگفت‌انگیز از این اکوسیستم‌هاست که خانه بیش از سه هزار خفاش از هفت گونه مختلف است. این خفاش‌ها شامل گونه‌های خفاش دمدار، خفاش بال پهن و دم موشی می‌شوند که همزیستی آنها در یک غار، پدیده‌ای نادر محسوب می‌شود.
همچنین، غار قوری قلعه محل زندگی گونه نادری از خفاش‌ها به نام خفاش گوش موشی و سمندرهای زرد است. این سمندرها با سازگاری با محیط تاریک و مرطوب غار، توانایی‌های ویژه‌ای برای بقا در این محیط پیدا کرده‌اند.
از سوی دیگر، در غارها با وجود شرایط سخت محیطی، اکوسیستم‌هایی شکل گرفته که در نوع خود بی‌نظیر هستند. حفاظت مشارکتی از این اکوسیستم‌ها کلید حفظ و احیای غارها و خانه موجودات ساکن آنهاست. علاوه بر این، شناسایی قابلیت‌های منحصربه‌فرد غارها برای مقاصد اکوتوریسم و مطالعات علمی، نقش مؤثری در معرفی جاذبه‌های طبیعی و حفاظت از آنها دارد.
شکل‌گیری قندیل‌ها و ساختارهای کریستالی
قندیل‌های زیبای غارها از پدیده‌های علمی شگفت‌انگیز طبیعت هستند. بیشتر این قندیل‌ها در اثر نفوذ آب باران در دل کوه‌ها ایجاد می‌شوند. به مرور زمان، آب باران رسوباتی را به جای می‌گذارد و زمانی که چکه‌چکه می‌کند، این ساختارهای زیبا پدید می‌آیند.
سرعت رشد قندیل‌ها یکی از شگفتی‌های علمی آنهاست. بر اساس تحقیقات، هر میلی‌متر از قندیل‌های گل کلمی حدود ۳۰ سال برای تشکیل نیاز دارد، درحالی‌که قندیل‌های قلمی و نیزه‌ای هر هفت سال یک میلی‌متر رشد می‌کنند. البته این اعداد تقریبی هستند و به عوامل مختلفی مانند غلظت بی‌کربنات محلول، سرعت آب و نفوذپذیری سقف غار بستگی دارند.
رنگ این قندیل‌ها نیز راز علمی جالبی دارد. درصد وجود آهن یا کانی‌های متفاوت در خاک، رنگ قندیل‌ها را متغیر می‌کند. در غار بلور خراسان رضوی، چکنده‌ها و چکیده‌های کریستالی بسیار شفاف هستند که مانند بلور شیشه می‌درخشند. این پدیده به دلیل خلوص بالای آهک در این منطقه است.
غار کتله خور از نظر کیفیت بلورها و قندیل‌ها، زیبایی و تعدد طبقات، نخستین غار آهکی جهان شناخته شده است. قندیل‌های مخروطی آویزان از سقف‌های این غار، به دلیل داشتن ناخالصی‌های مختلف، رنگ‌های متنوعی به خود گرفته‌اند و آنهایی که ترکیبات کمتری دارند، به صورت بلورهای شیشه‌ای بسیار شفاف دیده می‌شوند.
معروف‌ترین غارهای ایران از نگاهی متفاوت
سه غار معروف علیصدر، کتله خور و قوری قلعه هر سال میزبان هزاران گردشگر هستند، اما ورای مسیرهای توریستی این غارها، دنیایی از شگفتی‌های ناشناخته وجود دارد که کمتر کسی از آنها آگاه است. این سه غار از نظر زمین‌شناسی و تاریخی، گنجینه‌هایی ارزشمند محسوب می‌شوند که راهنماهای تور معمولاً فرصت بازگو کردن تمام رازهای آنها را ندارند.
غار علیصدر
غار علیصدر همدان، با قدمت حدود ۱۹۰ میلیون سال، تنها یک غار آبی معمولی نیست. اگرچه گردشگران تنها از ۳ کیلومتر این غار بازدید می‌کنند، اما طول واقعی آن به ۱۲ کیلومتر می‌رسد که هنوز بخش‌های زیادی از آن کشف نشده است. جالب اینجاست که حتی امروز هم محل انتهایی غار کاملاً ناشناخته مانده است.
در بخش‌های کمتر دیده‌شده غار، شکل‌های شگفت‌انگیزی مانند پنجه اژدها، پنجه عقاب، میدان ستون‌ها، آبشار سنگی و تخت جمشید وجود دارد که در مسیر معمول گردشگری به چشم نمی‌آیند. آب این غار به حدی زلال است که تا عمق ۱۰ متری آن را می‌توان بدون چشم مسلح دید، اما به دلیل املاح زیاد، قابل آشامیدن نیست.
غار کتله خور
غار کتله خور زنجان، یکی از بی‌نظیرترین غارهای جهان است که قدمتی ۳۰ میلیون ساله دارد. این غار به قدری شگفت‌انگیز است که پس از ۱۳۰۰ سال از کشف آن، هنوز تمام طبقات مختلفش کاوش نشده‌اند. تاکنون ۳۰ کیلومتر از غار مورد کاوش قرار گرفته و ۲۲ کیلومتر نقشه‌برداری شده، اما مسیر گردشگری تنها هزار متر از طبقه اول را شامل می‌شود.
آنچه این غار را واقعاً منحصربه‌فرد می‌سازد، ساختار هفت طبقه‌ای آن است که تاکنون تنها سه طبقه آن کشف شده است. باورهای محلی حاکی از آن است که انتهای این غار به غار علیصدر در همدان می‌رسد، ادعایی که هنوز توسط کارشناسان تأیید نشده است.
غار قوری قلعه
غار قوری قلعه کرمانشاه، با قدمت ۶۵ میلیون ساله، بزرگترین غار آبی آسیا محسوب می‌شود. با وجود اینکه طول کلی غار به ۱۲ کیلومتر و عمق آن به ۳۱۴۰ متر می‌رسد، گردشگران تنها می‌توانند از ۵۰۰ متر ابتدایی آن بازدید کنند.
در عمق ۱۵۰۰ متری این غار، تالاری به نام تالار عروس قرار دارد که زیبایی آن غیرقابل توصیف است. همچنین تالارهای مریم، کوهان شتر، بتهوون و نماز در بخش‌های مختلف این غار پراکنده‌اند. متأسفانه سال‌ها بازدید کنترل‌نشده باعث آسیب فراوان به قندیل‌ها و دیواره‌های این غار شده و در جای‌جای آن می‌توان شکستگی استلاگمیت‌ها را دید.
تجربیات منحصربه‌فرد غارنوردان حرفه‌ای
غارنوردان حرفه‌ای ایران داستان‌های باورنکردنی از عبور از تاریک‌ترین و خطرناک‌ترین غارهای کشور دارند. آنها که مرز بین شجاعت و دیوانگی را درنوردیده‌اند، با تجربیاتی روبرو شده‌اند که برای اکثر مردم عادی، تنها در فیلم‌های علمی-تخیلی قابل تصور است.
لحظات نفس‌گیر در عمیق‌ترین نقاط غارها
غارنوردی به هیچ وجه کار انفرادی نیست. برخلاف این اصل، غارنوردان ماجراجو گاهی مسیرهای پرخطر را به تنهایی طی کرده‌اند. حمل تجهیزات سنگین در تنهایی یکی از چالش‌های بزرگ این کار است. غارنوردان ملزم به حمل وسایلی مانند طناب، ابزار رول‌کوبی دستی، و دریل‌های شارژی با باتری هستند تا بتوانند محیط را ایمن کنند.
غار پرآو با عمق ۷۵۱ متر و طول دهلیزهای بیش از ۱۴۰۰ متر، یکی از چالش‌برانگیزترین مسیرهای غارنوردی ایران است. دمای داخل غار در برخی نقاط به زیر صفر درجه می‌رسد و رطوبت نزدیک به ۱۰۰ درصد، شرایطی طاقت‌فرسا برای غارنوردان ایجاد می‌کند.
پیچیدگی مسیرهای غار قاتل با شبکه‌ای از تونل‌ها و دهلیزهای عمودی و افقی، چالش‌های جدی برای حتی باتجربه‌ترین غارنوردان ایجاد می‌کند. به همین دلیل، بخش‌هایی از این عجیب‌ترین غارهای ایران هنوز ناشناخته باقی مانده‌اند.
مواجهه با پدیده‌های غیرقابل توضیح
در میان غارنوردان شعاری متداول است: “ما از غار چیزی خارج نمی‌کنیم جز عکس؛ چیزی را نمی‌کشیم جز زمان و چیزی را جا نمی‌گذاریم؛ حتی رد پا”. با این حال، آنها گاهی با پدیده‌هایی روبرو می‌شوند که خلاف انتظارشان است.
“هر جایی که تاریک باشد، تبدیل به محلی رازآلود می‌شود. تاریکی منشأ ترس است،” این گفته یکی از غارنوردان باتجربه است. او ادامه می‌دهد: “من خودم تا حدودی از تاریکی می‌ترسم ولی هدفی که دارم باعث می‌شود بر ترسم غلبه کنم”.
در غار سم در نزدیکی گرگان، غارنوردان با کشف اسکلت‌های عجیب موجوداتی مواجه شده‌اند که به گفته آنها شبیه خفاش، اما ۱۰ برابر بزرگتر از خفاش‌های معمولی هستند. علاوه بر این، مواجهه با صداهای غیرقابل توضیح و احساس حضور موجودات نامرئی، از دیگر گزارش‌های مکرر غارنوردان است.
مجموعه این تجربیات منحصربه‌فرد در کنار خطرات جدی مانند دمای پایین، رطوبت بالا، مسیرهای صعب‌العبور، احتمال ریزش سنگ و حتی وجود گازهای سمی، غارنوردی در ترسناک‌ترین غارهای ایران را به تجربه‌ای فراموش‌نشدنی تبدیل کرده است.
کلام آخر
غارهای اسرارآمیز ایران، با قدمتی چند میلیون ساله، همچنان رازهای بسیاری را در دل خود پنهان کرده‌اند. بنابراین، هر کشف جدید در این غارها، برگ تازه‌ای از تاریخ کهن سرزمین ما را می‌گشاید. از غار علیصدر با دریاچه‌های شگفت‌انگیزش گرفته تا غار نمکدان قشم با قندیل‌های نمکی خیره‌کننده‌اش، هر یک داستانی منحصربه‌فرد برای گفتن دارند.
به راستی، این غارها تنها مکان‌هایی برای گردشگری نیستند؛ آنها آزمایشگاه‌های طبیعی ارزشمندی هستند که اکوسیستم‌های منحصربه‌فرد و گونه‌های ناشناخته را در خود جای داده‌اند. افسانه‌ها و باورهای محلی درباره این غارها نیز بخش جدایی‌ناپذیر میراث فرهنگی ما هستند که نسل به نسل منتقل شده‌اند.
سرانجام باید گفت، با وجود پیشرفت‌های چشمگیر در علم غارشناسی، هنوز نیمی از غارهای ایران کشف نشده‌اند. این موضوع نشان می‌دهد که ما همچنان در آغاز راه شناخت دنیای شگفت‌انگیز زیرزمینی ایران هستیم و چه بسا عجیب‌ترین و شگفت‌انگیزترین غارهای ایران هنوز منتظرند تا کشف شوند.
