راهنمای کامل سفر به کویرهای ایران؛ تجربه شخصی یک کویرنورد حرفه‌ای
راهنمای کامل سفر به کویرهای ایران؛ تجربه شخصی یک کویرنورد حرفه‌ای
نگاهی به سرفصل‌ها
کویر های ایران، در سرزمین چهار فصل ما، گنجینه‌های بی‌نظیری هستند که از استان‌های یزد تا کرمان، اصفهان و خراسان جنوبی گسترده شده‌اند. به عنوان یک کویرنورد حرفه‌ای، من شاهد زیبایی‌های اسرارآمیز این مناطق بوده‌ام، از کویر لوت که به عنوان گرمترین نقطه زمین شناخته می‌شود تا کویر مرنجاب که تنها سه ساعت با تهران فاصله دارد.
در واقع، بهترین کویر های ایران هر کدام ویژگی‌های منحصر به فرد خود را دارند. همچنین، تجربه کویرگردی در ایران با آسمان پرستاره شب‌ها و سکوت بی‌نظیرش، فرصتی بی‌همتا برای فرار از هیاهوی زندگی شهری است. در این راهنما، من تجربیات شخصی‌ام از سفر به کویر را با شما به اشتراک می‌گذارم و نکات ضروری برای داشتن یک سفر ایمن و لذت‌بخش را بازگو می‌کنم.
سرزمین ایران با موقعیت جغرافیایی خاص خود در منطقۀ خشک و نیمه خشک خاورمیانه، پهنه‌های وسیعی از کویرها را در خود جای داده است. حدود یک چهارم مساحت ایران را کویر و بیابان تشکیل می‌دهد که هر کدام دنیایی از شگفتی‌ها و رازهای سر به مهر را در دل خود پنهان کرده‌اند. این سرزمین‌های رازآلود، سفری هیجان‌انگیز و به یاد ماندنی را برای شما رقم خواهند زد.
تنوع اقلیمی کویرهای ایران
بیابان‌های ایران اگرچه در گروه بیابان‌های گرم حاره‌ای قرار می‌گیرند، اما عوامل جغرافیایی متعددی همچون ارتفاع، عرض جغرافیایی و مجاورت با اقیانوس هند، شرایط اقلیمی متنوعی را در آنها ایجاد کرده است. این تنوع اقلیمی باعث شده تا کویرهای ایران به دو دسته اصلی تقسیم شوند:
بیابان‌های ساحلی: این بیابان‌ها به صورت نواری شرقی-غربی از خلیج گواتر تا خوزستان امتداد یافته و در سواحل شمالی دریای عمان و خلیج فارس گسترده شده‌اند. مجاورت با آب‌های اقیانوس و خلیج فارس، رطوبت نسبی بالایی را خصوصاً در فصل گرم برای این مناطق به ارمغان آورده است.
بیابان‌های داخلی: این بیابان‌ها در مرکز، شرق و جنوب شرقی ایران به صورت حوضه‌های بسته مستقل یا نیمه مستقل پراکنده شده‌اند. رشته ارتفاعات منفصل باعث جدا شدن این مناطق از یکدیگر شده و بر اساس ارتفاع از سطح دریا، به دو بخش بیابان‌های گرم و بیابان‌های نسبتاً گرم تقسیم می‌شوند.
حقیقت جالب این است که بسیاری از کویرهای امروزی ایران، زمانی دریاچه یا جنگل بوده‌اند. به گفته کارشناسان، عمر کویرها به چند هزار سال می‌رسد، اما معادن و ذخایری که در زیر این خروارها خاک پنهان شده‌اند مربوط به دوره‌های اول تا چهارم زمین‌شناسی است.
بهترین کویر های ایران برای بازدید
ایران میزبان چندین کویر وسیع و شگفت‌انگیز است که هر کدام تجربه‌ای منحصر به فرد را برای کویرنوردان رقم می‌زنند. استان‌های خراسان جنوبی، اصفهان، کرمان، یزد و سمنان دارای بهترین کویر های ایران هستند. برخی از مهم‌ترین کویرهای ایران که برای بازدید پیشنهاد می‌کنم عبارتند از:
- کویر لوت: اولین اثر طبیعی ثبت‌شده ایران در یونسکو که حدود ۱۷۵ هزار کیلومترمربع از مساحت کشور را به خود اختصاص داده و در استان‌های سیستان و بلوچستان، کرمان و خراسان جنوبی گسترده شده است. این کویر به عنوان یکی از گرمترین نقاط کره زمین شناخته می‌شود.
- دشت کویر: با وسعتی گسترده و سطحی نمکی، یکی از شگفت‌انگیزترین کویرهای جهان که همراه با کویر لوت، دو نمونه برجسته از کویرهای ایران را تشکیل می‌دهند.
- کویر مرنجاب: واقع در شمال شهرستان آران و بیدگل استان اصفهان که به خاطر زیبایی‌های طبیعی و آسمان پرستاره‌اش شناخته می‌شود و تنها سه ساعت با تهران فاصله دارد.
- کویر مصر: یکی از زیباترین کویرهای ایران که در ۵۵ کیلومتری شهرستان خور قرار دارد و لقب “دریای شنی کویر” را به خود اختصاص داده است.
- کویر ریگ جن: کویری اسرارآمیز در جنوب غربی و غرب دشت کویر و در منطقه مرزی استان‌های اصفهان و سمنان که به آن “کویر مرگ” و “مثلث برمودای ایران” هم گفته می‌شود.
ویژگی‌های منحصر به فرد هر کویر
آنچه کویرهای ایران را از یکدیگر متمایز می‌کند، ویژگی‌های خاص هر یک از آنهاست. این خصوصیات، تجربه‌ای منحصر به فرد را برای هر کویرنورد رقم می‌زند:
کلوت‌های شهداد: بخشی از کویر لوت که در استان کرمان واقع شده و به خاطر کلوت‌های منحصر به فردش شهرت دارد. این پدیده‌های طبیعی که در اثر فرسایش شکل گرفته‌اند، سرزمین‌های سوزانی هستند که عاری از هرگونه حیات گیاهی و جانوری می‌باشند.
دریاچه نمک: بزرگترین دریاچه نمک فصلی ایران در کویر مصر قرار دارد که چشم‌اندازی خیره‌کننده از سفیدی یکدست را در دل کویر به نمایش می‌گذارد.
آسمان پرستاره: یکی از ویژگی‌های مشترک اما بی‌نظیر کویرهای ایران، آسمان شب آنهاست که به دور از آلودگی نوری شهرهای بزرگ، تصویر واقعی خود را به نمایش می‌گذارد. این ویژگی بخصوص در کویر مرنجاب چشمگیرتر است.
گنج‌های پنهان: نکته شگفت‌انگیز درباره کویرهای ایران، ذخایر معدنی ارزشمندی است که در دل آنها نهفته است. کارشناسان زمین‌شناسی معتقدند در زیر ماسه‌های کویر، معادن غنی از مواد معدنی همچون سیلیس، پتاس، یاقوت، مس، طلا، سرب، روی و حتی شهاب سنگ‌ها وجود دارد.
در عمق کویر لوت، راز دیگری نیز نهفته است؛ در عمق ۱۲۰۰ تا ۲۱۰۰ متری این دشت به ظاهر بی‌آب و علف، دریاچه‌ای از آب‌های ژرف پنهان شده که می‌تواند امیدی برای نجات از کم‌آبی باشد، اگرچه استخراج آن خطرات زیست‌محیطی بسیاری دارد.
این تنوع اعجاب‌انگیز و ویژگی‌های منحصر به فرد هر کویر، آنها را به مقصدی جذاب برای کویرنوردی و ماجراجویی تبدیل کرده است. در ادامه مقاله به تجربیات خاص سفر به هر یک از این کویرها خواهم پرداخت.
آماده‌سازی تجهیزات و برنامه‌ریزی برای سفر به کویر
برای داشتن تجربه‌ای موفق و ایمن در کویرنوردی، آماده‌سازی دقیق و برنامه‌ریزی از پیش ضروری است. سفر به کویر راه و چاه خاص خود را دارد و بدون آمادگی لازم می‌تواند حتی برای افراد باتجربه نیز چالش‌برانگیز باشد. طی سال‌ها کویرنوردی در مناطق مختلف، من نکات و تجربیات ارزشمندی به دست آورده‌ام که در ادامه با شما به اشتراک می‌گذارم.
لیست ضروری وسایل کویرنوردی
آب و غذای کافی مهم‌ترین بخش تدارکات سفر به کویر است. برای هر نفر در روز، حداقل ۴ لیتر آب نیاز دارید. توجه داشته باشید که این مقدار در فصول گرم‌تر افزایش می‌یابد. هرگز به وجود منابع آب در کویر اطمینان نکنید، حتی اگر چشمه‌ای در نزدیکی مقصدتان وجود داشته باشد.
در خصوص مواد غذایی، بهتر است از غذاهای سبک و پرانرژی استفاده کنید. غذاهای کنسروی، خرما، میوه خشک و آجیل گزینه‌های مناسبی هستند. در عین حال، از مصرف غذاهای چرب و شور خودداری کنید، زیرا عطش شما را بیشتر می‌کنند.
پوشاک مناسب برای کویرنوردی بسیار اهمیت دارد:
- لباس‌های نخی، روشن، گشاد و ترجیحاً آستین بلند
- کلاه لبه‌دار برای محافظت از آفتاب
- کفش مناسب کوهنوردی یا پیاده‌روی (از پوشیدن صندل به دلیل خطر گزیدگی توسط خزندگان خودداری کنید)
- لباس گرم برای شب (برخلاف تصور عمومی، شب‌های کویر بسیار سرد است)
اقلام ضروری دیگر شامل:
- چراغ‌قوه با باتری اضافی
- کرم ضدآفتاب با محافظت بالا
- عینک آفتابی
- نقشه، قطب‌نما یا GPS
- جعبه کمک‌های اولیه
- کیسه خواب و چادر (در صورت شب‌مانی)
- زیرانداز و پتوی مسافرتی
- اسپری دفع‌کننده حشرات
- دستمال مرطوب و ژل ضدعفونی‌کننده بدون نیاز به آب
انتخاب زمان مناسب برای سفر
زمان‌بندی سفر به کویر از اهمیت بالایی برخوردار است. بهترین فصل برای سفر به کویر های ایران از اواسط پاییز تا اوایل بهار است. در این دوره، آب و هوا معتدل‌تر بوده و از گرمای طاقت‌فرسای تابستان و سرمای شدید زمستان در امان خواهید بود.
اگرچه، بسته به کویر مورد نظر، این بازه زمانی می‌تواند متفاوت باشد. به عنوان مثال، بهترین زمان برای سفر به کویر لوت زمستان است، در حالی که برای کویر مصر، اوایل پاییز تا اواسط زمستان مناسب‌تر است.
قبل از سفر، حتماً وضعیت آب و هوایی مقصد را در روزهای پیش رو بررسی کنید. این کار را می‌توانید از طریق سایت‌های معتبر هواشناسی مانند سازمان هواشناسی ایران یا Accu Weather انجام دهید. به یاد داشته باشید که در زمان بارندگی به هیچ وجه در کویر حضور نداشته باشید! همچنین، وزش باد شدید می‌تواند منجر به طوفان شن شود که برای کویرنوردان بسیار خطرناک است.
برنامه‌ریزی مسیر و مدت اقامت
برای یک سفر موفق به کویر، برنامه‌ریزی دقیق مسیر حرکت و مدت اقامت ضروری است. اگر اولین تجربه کویرنوردی شماست، پیشنهاد می‌کنم با یک تور رسمی یا همراه با افراد باتجربه سفر کنید.
بدون داشتن نقشه، قطب‌نما یا GPS، هرگز در مسیرهای ناشناخته حرکت نکنید. با توجه به اینکه مناظر کویر بسیار شبیه به هم هستند، امکان گم شدن به راحتی وجود دارد. همچنین، قبل از حرکت، برنامه سفر، نقشه مقصد و زمان بازگشت خود را به دوستان یا خانواده اطلاع دهید.
برای اقامت شبانه در کویر، دو گزینه اصلی وجود دارد: کمپ زدن یا استفاده از اقامتگاه‌های بومی. اگر قصد کمپ زدن دارید، چادری انتخاب کنید که جریان هوا در آن برقرار باشد و دارای پنجره‌های توری و درهای بزرگ باشد. اگر تجربه کافی ندارید، استفاده از اقامتگاه‌های محلی گزینه بهتری است.
به یاد داشته باشید که سفر به کویر، سفری است که تجملات در آن جایی ندارد. ساده‌زیستی و قناعت از درس‌های ارزشمندی است که در این سفر خواهید آموخت. در نهایت، همواره اصول حفاظت از محیط زیست را رعایت کنید و زباله‌های خود را از کویر خارج کنید.
سفر به کویر مرکزی ایران؛ تجربه من در کویر مرنجاب
از میان تمام کویر های ایران، مرنجاب همیشه برایم جایگاه ویژه‌ای داشته است. نخستین باری که چشمانم به پهنه طلایی‌اش افتاد، حس عجیبی از آزادی و آرامش وجودم را فراگرفت. این کویر زیبا که در شمال شهرستان آران و بیدگل استان اصفهان واقع شده، یکی از دسترس‌پذیرترین و در عین حال شگفت‌انگیزترین نقاط کویری ایران است.
مسیر دسترسی و نکات سفر
فاصله تهران تا کویر مرنجاب حدود ۲۷۰ کیلومتر است که با خودروی شخصی، مسیری حدود ۵ ساعته را پیش رو خواهید داشت. از میان راه‌های مختلف، من همیشه مسیر تهران-کاشان-آران و بیدگل را ترجیح می‌دهم. برای رسیدن به مرنجاب باید ابتدا از طریق یکی از خروجی‌های تهران وارد آزادراه تهران-قم شوید و سپس مسیر را به سمت عوارضی ورودی قم ادامه دهید. پس از آن، وارد آزادراه قم-کاشان شوید.
بعد از رسیدن به نوش‌آباد، باید به سمت شهرستان آران و بیدگل ادامه مسیر دهید. از آران و بیدگل تا کویر مرنجاب حدود ۴۰ کیلومتر راه باقی می‌ماند. در آران و بیدگل باید وارد بلوار ارتش شده و مسیر را تا جاده مرنجاب ادامه دهید. جاده مرنجاب را ۴۵ کیلومتر که طی کنید به کاروانسرای مرنجاب می‌رسید.
برخی نکات ضروری که من در سفرهایم به کویر مرنجاب آموخته‌ام:
- همراهی: هرگز با یک ماشین و به‌صورت تکی به کویر مرنجاب نروید. خطر خرابی خودرو و گیر افتادن در شن‌های نرم زیاد است.
- خودرو مناسب: تا جایی که ممکن است با ماشین شاسی بلند و دو دیفرانسیل به این کویر بروید.
- آب و غذا: همواره آب کافی همراه داشته باشید و به منابع آب احتمالی در کویر اعتماد نکنید.
- زمان سفر: بهترین زمان سفر به کویر مرنجاب از پاییز تا اواسط بهار است. در این فصل‌ها هوا معمولاً دلپذیرتر و دماها معتدل‌تر هستند.
شب‌های پرستاره و آرامش بی‌انتها
به راستی، آسمان شب کویر مرنجاب یکی از شگفت‌انگیزترین پدیده‌هایی است که در زندگی‌ام تجربه کرده‌ام. شب اول اقامتم در این کویر، تا صبح چشم از آسمان برنداشتم. نه تنها ستاره‌ها، بلکه کهکشان راه شیری با تمام وضوح قابل مشاهده بود.
اما چرا آسمان کویر مرنجاب این چنین پرستاره است؟ همانطور که می‌دانیم، آلودگی نوری مخرب‌ترین دشمن یک ستاره‌نگار است. صحرا و کویر از بهترین نقاطی است که در آن خبری از نورهای مصنوعی نیست. از طرفی، در کویر روزهای ابری کمی وجود دارد و اغلب آسمان صاف و بدون ابر را خواهید دید.
در اقامتگاه بومگردی لیلی و مجنون، صبح زیبا و غروب را در کویر تجربه کردم و شب را تا صبح کنار آتش زیر آسمان پرستاره گذراندم. در پشت‌بام کاروانسرای مرنجاب تجهیزات خوبی برای دیدن ستاره‌ها تعبیه شده که می‌توانید از آن استفاده کنید.
سکوت کویر، آرامشی عمیق به انسان می‌بخشد. غروب که می‌شود، کویر با شکوه و عظمتی مرموز و ماورایی از راه می‌رسد و در برابرش، هستی لب فرو می‌بندد و آرام می‌گیرد. این همان لحظاتی است که برای آن، تمام سختی‌های سفر را به جان می‌خرم.
دیدار با مردم محلی و فرهنگ کویرنشینی
بخش جذاب دیگر سفر به مرنجاب، آشنایی با تاریخ و فرهنگ منطقه است. کاروانسرای مرنجاب که به دستور شاه عباس صفوی ساخته شده، در مسیر جاده ابریشم قرار داشته و در گذشته، کاروان‌ها شب را در آن به صبح می‌رساندند. این کاروانسرا ۲۹ اتاق دارد و امروزه مسافران مرنجاب می‌توانند با پرداخت هزینه‌ای در آن اقامت کنند.
دلیل ساخت این قلعه و کاروانسرا در کنار دریاچه نمک جالب است. نقل است که شاه عباس با وجود ایجاد کاروانسرا و قلعه‌های متعدد در سراسر کشور، در این منطقه تأسیسات دفاعی تعبیه نکرده بود، چون تا آن زمان دشمنان به خاطر دریاچه نمک و گستره کویر، از این سوی به پایتخت هجوم نبرده بودند.
یکی از نکات جالب درباره نام مرنجاب این است که به دلیل ماسه‌ای بودن زمین، کندن چاه برای رسیدن به آب در زمان‌های قدیم کار بسیار سختی بوده و به همین دلیل به این منطقه “مرد رنج آب” می‌گفتند که بعدها به مرنجاب تغییر کرد.
در چهار کیلومتری شرق کاروانسرا، چاه دستکن قرار دارد که آب آن شیرین است و همین از دلایل جذابیتش محسوب می‌شود. این چاه تاریخی در قسمت شرق کویر، محل آبشخور شترهای کاروان‌ها بوده است. قنات کنار کاروانسرا نیز برکه بزرگی به وجود آورده که آب شیرین دارد و این در کویر نمک و شوره‌زار یک پدیده بسیار منحصر به فرد است.
امروزه یکی از اتاق‌های این کاروانسرا، کاربری سفره‌خانه پیدا کرده و به مسافران غذا و چای می‌دهد. گذراندن زمان با مردم محلی و شنیدن قصه‌ها و افسانه‌های کویر از زبان آنها، تجربه‌ای است که همواره در خاطرم خواهد ماند.
ماجراجویی در کویر لوت
کویر لوت، این پهنه وسیع و اسرارآمیز که در جنوب شرقی ایران گسترده شده، یکی از منحصربه‌فردترین بیابان‌های جهان است. سال ۲۰۱۶، به عنوان اولین اثر طبیعی ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. در میان تمام کویر های ایران، لوت با پدیده‌های شگفت‌انگیز و شرایط اقلیمی خاص، تجربه‌ای متفاوت از کویرنوردی را برایم رقم زد؛ سفری پر از چالش و ماجراجویی که خاطره‌اش هرگز از ذهنم پاک نخواهد شد.
کلوت‌های شهداد
اولین دیدار من با کلوت‌های شهداد، حس عجیبی از حیرت و شگفتی را در من برانگیخت. این ساختارهای زمین‌شناسی عظیم که در اثر فرسایش باد و بارش‌های نادر طی هزاران سال شکل گرفته‌اند، منظره‌ای بی‌نظیر و خیال‌انگیز را پیش روی بینندگان می‌گسترانند.
مردم محلی و گردشگران به این منطقه لقب “شهر ارواح” داده‌اند، چرا که از دور همچون شهری متروکه و خالی از سکنه به نظر می‌رسد. در محوطه اصلی کلوت‌ها، خبری از پوشش گیاهی نیست. حتی گیاهان مقاوم کویری هم از پیشروی به داخل این منطقه باز می‌مانند. علت اصلی این بی‌حیاتی، بادهای شدیدی است که هرگونه بوته یا ریشه‌ای را از جا می‌کند.
پروفسور پرویز کردوانی، بیابان‌شناس برجسته ایرانی، این منطقه را زیباترین کویر نامیده است. از نزدیک که به کلوت‌ها نگاه می‌کنید، انگار معماران زبردست طبیعت، مجسمه‌هایی با اشکال عجیب و غریب را تراشیده‌اند که هر کدام داستان خود را روایت می‌کنند.
گرمترین نقطه زمین؛ تجربه گندم بریان
در قلب کویر لوت منطقه‌ای به نام گندم بریان (یا ریگ سوخته) وجود دارد که شهرت جهانی دارد. بر اساس مطالعات ناسا، دمای سطح زمین در این منطقه در سال ۲۰۰۵ به ۷۰.۷ درجه سانتی‌گراد رسید که آن را به عنوان داغ‌ترین نقطه زمین ثبت کرد. البته مردم محلی می‌گویند در برخی روزها، دمای بالای ۹۰ درجه نیز در این دشت ثبت شده است.
این گرما به حدی شدید است که حتی باکتری‌ها نیز نمی‌توانند در آن رشد کنند و این نقطه از زمین، کاملاً خالی از حیات گزارش شده است. وقتی پایم را بر زمین‌های سیاه و سوزان گندم بریان گذاشتم، حتی با وجود کفش‌های مخصوص کویر، گرمای زمین را حس می‌کردم.
بهترین زمان بازدید از گندم بریان، فصل زمستان، اواخر پاییز و اوایل بهار است. اگر مانند من اهل ماجراجویی هستید، می‌توانید با ماشین‌های آفرود منطقه هماهنگ کنید و تجربه‌ای هیجان‌انگیز را در این دشت سوزان رقم بزنید.
راهکارهای بقا در شرایط سخت کویری
سفر به کویر لوت بدون آمادگی و رعایت نکات ایمنی می‌تواند بسیار خطرناک باشد. بر اساس تجربیات سفرهای متعددم به این منطقه، راهکارهای زیر را برای بقا در شرایط سخت کویری پیشنهاد می‌کنم:
مدیریت آب: در کویر، آب مهم‌ترین عامل بقاست. بدن انسان حداکثر سه روز بدون آب دوام می‌آورد. نشانه‌های کم‌آبی بدن را جدی بگیرید. هرگز آب کاکتوس‌ها را ننوشید، زیرا سمی است.
زمان‌بندی مناسب: در بیابان‌های گرم مانند لوت، سعی کنید بیشتر در شب که دما کاهش پیدا می‌کند سفر کنید. مسافرت در روز می‌تواند موجب گرمازدگی و از بین رفتن آب بدن‌تان شود.
تجهیزات ضروری: همراه داشتن لباس مناسب، پوشاک ضدآفتاب، چراغ قوه و تجهیزات کمپینگ، ماشین مناسب برای سفر به لوت ضروری است. همچنین داشتن ابزارهای جهت‌یابی مانند قطب‌نما یا GPS برای جلوگیری از گم شدن اهمیت زیادی دارد.
ایمنی: همیشه با راهنما یا تور محلی به کویر لوت سفر کنید و از حرکت در شب بدون چراغ قوه خودداری کنید. همچنین پیش از سفر، برنامه خود را به دیگران اطلاع دهید. لباس‌های مناسب بپوشید و از کرم ضدآفتاب استفاده کنید تا از پوست خود در برابر آفتاب سوزان محافظت نمایید.
پناهگاه: ساختن پناهگاه یکی از مهم‌ترین مهارت‌های بقا در بیابان است. پناهگاه باید به گونه‌ای ساخته شود که شما را از نور خورشید در امان نگه دارد و از شما در برابر شرایط بد آب و هوایی و حیوانات وحشی محافظت کند.
وقتی در کویر لوت با طوفان شن مواجه شدم، فهمیدم که آمادگی برای چنین شرایطی چقدر حیاتی است. طوفان‌های شن می‌توانند به سرعت در بیابان‌ها رخ دهند و دید را به شدت کاهش دهند. با این حال، زیبایی کویر لوت و تجربه ارزشمند دیدن کلوت‌های شهداد و آسمان پر ستاره شب آن، تمام سختی‌ها را جبران می‌کند.
کویرگردی در ایران شرقی؛ از کویر مصر تا ریگ جن
سفر به شرق ایران، با کویرهای مرموز و روستاهای تاریخی‌اش، تجربه‌ای متفاوت از کویرنوردی را برایم رقم زد. در این منطقه، کویر مصر و ریگ جن هر دو جلوه‌های منحصربه‌فردی از طبیعت کویر های ایران را به نمایش می‌گذارند.
افسانه‌ها و واقعیت‌های کویر ریگ جن
ریگ جن، یکی از مرموزترین کویر های ایران است که به “مثلث برمودای ایران” شهرت دارد. با وسعتی برابر با ۳,۸۰۰ کیلومتر مربع در مرز استان‌های اصفهان و سمنان، سرزمینی پر از افسانه‌هاست. بومیان منطقه آن را محل زندگی اجنه می‌دانستند و معتقد بودند هر انسانی که پا در آن بگذارد، جان سالم به در نمی‌برد.
در واقع، صداهای عجیبی که شب‌ها در ریگ جن شنیده می‌شود، تصور وجود جن را تقویت می‌کرد. اما کارشناسان توضیح علمی‌تری دارند: این صداها ناشی از برخورد باد با شن‌ها یا انبساط و انقباض سنگ‌ها در اثر تغییرات شدید دمای شب و روز است. باتلاق‌های نمک و تپه‌های ماسه‌ای مرتفع، عبور از این منطقه را دشوار می‌کند و همین امر، طی قرن‌ها آن را از دسترس انسان دور نگه داشته است.
تجربه زندگی در روستای مصر
روستای مصر، دروازه ورود به یکی از پرجاذبه‌ترین کویرهای ایران، با جمعیتی حدود ۱۲۰ نفر، سرزندگی خود را مدیون چشمه‌ای است که از کوهپایه‌های مجاور جریان می‌یابد. این روستا که در منطقه خور و بیابانک استان اصفهان واقع شده، امروزه به مقصد گردشگران داخلی و خارجی بسیاری تبدیل شده است.
زندگی مردم مصر در سال‌های اخیر، به شدت تحت تأثیر گردشگری قرار گرفته است. پیشتر، ساکنان این روستا به دامداری و کشاورزی مشغول بودند و گندم و زعفران می‌کاشتند و شتر پرورش می‌دادند. اکنون بیشتر آنها به ارائه خدمات به گردشگران روی آورده‌اند که درآمد خوبی برایشان دارد.
اقامت در خانه‌های بازسازی شده کویری و تجربه شب‌نشینی زیر آسمان پرستاره مصر، خاطره‌ای فراموش‌نشدنی است. بهترین زمان سفر به این کویر، ۶ ماهه دوم سال، به‌ویژه از اواسط پاییز تا اواسط زمستان است.
مسیرهای آفرود و ماجراجویی‌های هیجان‌انگیز
تجربه آفرود در کویر مصر و ریگ جن، یکی از هیجان‌انگیزترین بخش‌های کویرگردی در ایران شرقی است. در کویر مصر، می‌توانید با هزینه‌ای بین ۱۵۰ تا ۴۵۰ هزار تومان در تورهای سافاری شرکت کنید یا با پرداخت ۳۵ هزار تومان برای هر نفر، آفرودسواری را تجربه کنید. همچنین موتور چهارچرخ‌سواری با هزینه‌ای بین ۱۵ تا ۲۰ هزار تومان برای هر نفر امکان‌پذیر است.
اما سفر به ریگ جن را به هیچ وجه به تنهایی انجام ندهید. این منطقه نیازمند تجهیزات خاص مانند GPS و خودروهای دو دیفرانسیل است. شهر چوپانان در شمال شرقی استان اصفهان، نقطه مناسبی برای آغاز این ماجراجویی است. توجه داشته باشید که تپه‌های شنی منطقه در اثر طوفان‌ها و جریان باد مدام تغییر می‌کنند، بنابراین حضور افراد آشنا به منطقه ضروری است.
شب‌مانی در کویر
شب در کویر، تجربه‌ای شگفت‌انگیز و فراموش‌نشدنی است. سکوت عمیق، آسمان پرستاره و احساس آزادی در پهنه بی‌کران ماسه‌ها، بی‌شک یکی از زیباترین لحظات سفر به کویر های ایران را رقم می‌زند. در طول سال‌ها کویرنوردی، تکنیک‌های مختلفی برای شب‌مانی موفق در کویر آموخته‌ام که در ادامه با شما به اشتراک می‌گذارم.
انواع کمپ زدن در کویر
انتخاب محل مناسب برای چادر زدن، مهم‌ترین اصل در کمپینگ کویری است. برای جلوگیری از خطرات احتمالی، مکانی را انتخاب کنید که قبلاً محل کمپ‌های دیگر بوده باشد. همچنین، بهتر است فاصله مناسبی با کمپ‌های دیگر داشته باشید تا هم حریم شخصی‌تان حفظ شود و هم در صورت بروز مشکل بتوانید کمک بگیرید.
کیسه خواب مناسب، مهم‌ترین وسیله برای شب‌مانی در کویر است، زیرا شب‌های کویر بسیار سرد می‌شود. چادری انتخاب کنید که گرما را نگه دارد و دارای پنجره‌های توری برای جریان هوا باشد. البته اگر از آن دسته افرادی هستید که تمایلی به کمپینگ ندارید، اکوکمپ‌هایی مانند متین‌آباد گزینه‌های مناسبی هستند که همه لذت‌های کویر از جمله رصد ستارگان، دلیجان سواری و دورهمی دور آتش را در اختیارتان قرار می‌دهند.
رصد ستارگان و عکاسی از آسمان شب
آسمان کویر به دلیل دوری از آلودگی نوری شهرها، بهترین مکان برای رصد ستارگان و کهکشان راه شیری است. بهترین زمان برای تماشای ستارگان، روزهای قبل، حین و کمی بعد از ماه نو است؛ زمانی که ماه در آسمان وجود ندارد. علاوه بر این، فصل‌های پاییز و زمستان به دلیل شب‌های طولانی‌تر، زمان مناسب‌تری برای رصد ستارگان هستند.
برای عکاسی از آسمان شب کویر، دوربین مناسب با لنزهای مخصوص همراه داشته باشید. کویرهای مرنجاب، مصر و کلوت‌های شهداد از بهترین کویر های ایران برای رصد آسمان شب هستند. با استفاده از اپلیکیشن‌های موبایل یا تلسکوپ کوچک، می‌توانید صورت‌های فلکی و سیاره‌ها را به راحتی مشاهده کنید.
نکات ایمنی برای شب‌مانی
هرگز تنها به کویر نروید و همیشه در گروه‌های حداقل ۴ تا ۵ نفره سفر کنید. قبل از سفر، موقعیت مکانی خود را با کمک GPS به دوستان اطلاع دهید تا در صورت بروز مشکل بتوانید روی کمک آنها حساب کنید.
برای شب‌مانی، وسایل آتش‌زا (فندک و هیزم) همراه داشته باشید، زیرا شب‌های کویر حتی در تابستان هم بسیار سرد است. علاوه بر ایجاد گرما، آتش باعث می‌شود حیوانات شب‌گرد به شما نزدیک نشوند. چراغ قوه یا هدلمپ از دیگر ملزومات ضروری است. هنگام ورود و خروج از چادر، در آن را باز نگذارید تا از ورود حشرات و خزندگان کویری جلوگیری شود.
به خاطر داشته باشید که کویرگردی در ایران بدون رعایت اصول ایمنی می‌تواند خطرناک باشد، بنابراین همیشه جعبه کمک‌های اولیه و راهنمای محلی آشنا به منطقه همراه داشته باشید.
چالش‌های کویرنوردی و راه‌حل‌های من
در طول سال‌ها کویرگردی، با چالش‌های متعددی روبرو شده‌ام که گاه می‌توانست به قیمت جانم تمام شود. سفر به کویر های ایران، علیرغم زیبایی‌هایش، خطراتی دارد که باید برای مواجهه با آنها آماده بود.
مواجهه با طوفان شن و گم شدن در کویر
طوفان شن یکی از خطرناک‌ترین پدیده‌های کویر است که می‌تواند در چند دقیقه شرایط را بحرانی کند. نخستین باری که در کویر مرکزی با طوفان شن مواجه شدم، آموختم که خونسردی مهم‌ترین اصل است. اگر هنگام رانندگی با طوفان شن روبرو شدید:
- خودرو را در جهت وزش باد قرار داده و آن را خاموش کنید
- داخل خودرو بمانید و بیرون نروید
- چشم‌ها، سر، صورت و دهان خود را به طور کامل بپوشانید
- از رانندگی در شرایط دید کم خودداری کنید
برای جلوگیری از گم شدن، هرگز تنها به کویر نروید و همیشه GPS یا قطب‌نما همراه داشته باشید. از طریق ردیاب، موقعیت جغرافیایی خود را لحظه به لحظه به فردی دیگر اطلاع دهید. به تجربه دریافته‌ام که اگر گم شدید، علامت SOS را با سنگ‌چین بزرگ روی زمین بنویسید تا از آسمان قابل رؤیت باشد.
مدیریت آب و غذا در شرایط کویری
کم‌آبی بدن، خطری جدی در کویرنوردی است. در تابستان، باید هر ساعت حدود یک لیتر آب بنوشید و در روزهای خنک‌تر پاییز، یک گالن ۳ تا ۵ لیتری برای یک نفر در روز کافی است. اشتباه بزرگ بسیاری، انتظار برای احساس تشنگی است؛ در کویر باید قبل از تشنگی آب بنوشید.
از سوی دیگر، باید توجه داشت که مصرف نمک زیاد باعث تشنگی می‌شود، اما عرق کردن نیز سدیم و پتاسیم بدن را کاهش می‌دهد. به همین دلیل، من همیشه غذاهای غنی از پتاسیم مانند موز، زردآلو خشک و آجیل همراه دارم.
کمک‌های اولیه و مقابله با گرمازدگی
گرمازدگی می‌تواند در سه سطح خفیف، متوسط و شدید رخ دهد. علائم آن شامل تعریق زیاد، پوست خشک و رنگ‌پریده، حالت تهوع، ضربان قلب تند و ضعیف، و گرفتگی عضلات است. برای کمک به فرد گرمازده:
- او را به مکانی خنک و سایه منتقل کنید
- لباس‌هایش را درآورید و بدنش را با پارچه مرطوب خنک کنید
- به او محلول ORS یا آب و نمک و شکر (۱ قاشق چایخوری نمک با ۸ قاشق چایخوری شکر در یک لیتر آب) بدهید
- عضلات گرفته را ماساژ دهید
به تجربه آموخته‌ام که استفاده از کمپرس یخ روی گردن، کشاله ران و زیر بغل بسیار مؤثر است. اگر گرمازدگی شدید باشد، باید فرد را سریعاً به مرکز درمانی منتقل کرد.
کلام آخر
سفر به کویرهای ایران، فراتر از یک ماجراجویی ساده، سفری است به درون خود و درک عمیق‌تر از زندگی. طی سال‌ها کویرنوردی، آموخته‌ام که هر کویر داستان منحصر به فرد خود را دارد؛ از گرمای سوزان کویر لوت تا آسمان پرستاره مرنجاب و افسانه‌های مرموز ریگ جن.
بی‌تردید، سفر به کویر نیازمند آمادگی کامل و رعایت نکات ایمنی است. تجهیزات مناسب، آب کافی و همراهی راهنمایان محلی، ضامن سفری ایمن و لذت‌بخش خواهند بود. همچنین، انتخاب زمان مناسب سال برای سفر به هر کویر، نقش مهمی در موفقیت سفر دارد.
سکوت و آرامش کویر، درس‌های ارزشمندی درباره ساده‌زیستی و خودشناسی به ما می‌آموزد. پس از هر سفر به کویر، با نگاهی تازه به زندگی بازگشته‌ام و دریافته‌ام که گاه باید از هیاهوی زندگی مدرن فاصله گرفت تا خود واقعی‌مان را بازیابیم.
کویرهای ایران گنجینه‌های بی‌نظیری هستند که هر ایرانی باید حداقل یک بار در زندگی خود تجربه کند. این سفر، نه تنها چشم‌اندازهای بی‌نظیری را پیش رویتان می‌گشاید، بلکه روح و روانتان را نیز متحول می‌سازد.
