آتشکده اصفهان
آتشکده اصفهان یک آتشگاه باستانی زرتشتی است که در غرب اصفهان واقع شده و به عنوان یکی از بزرگترین آتشگاه‌های دوره ساسانی شناخته می‌شود. اگرچه یزد یکی از مشهورترین شهرهای ایران برای زرتشتی‌ها و آیین زرتشتی است، در این مورد اصفهان نیز از قافله جا نمانده است. با ما در مقصد360 همراه باشید تا بیشتر در مورد این جاذبه اصفهان صحبت کنیم.
نگاهی به سرفصل‌ها
معرفی آتشکده اصفهان
آتشکده‌ها به عنوان یکی از مهمترین اماکن در آیین زرتشتی، اولین دین یگانه‌پرستی در جهان، شناخته می‌شوند. آیینی که زمانی دین پادشاهان ایرانی بوده است.دین زرتشت، دینی است که بیش از 3500 سال پیش توسط زرتشت در منطقه پارس (فارس) بنیان‌گذاری شد و از آیین‌های چندخدایی آن زمان، نهایتاً آیین خدای یکتا با نام اهورا مزدا را آیین اصلی اعلام کرد و دیگر ادیان و خدایان را صرفاً برخاسته از او معرفی کرد.
در آتشگاه اصفهان، همچون سایر آتشگاه‌های ایران و سرتاسر جهان، آتشی نگهداری می‌شد که یکی از عناصر مقدس زرتشتی همراه با آب محسوب می‌شود. بنا براین بوده که این آتش به صورت دائمی و همیشگی شعله‌ور باشد، بیشتر آتشکده‌ها قرون پیش، روشن شده‌اند و نمادی از قدرت اهورا مزدا و بقای روح می‌باشد.
آتش، یک عنصر مقدس برای زرتشتی‌گراها
بر اساس باورهای زرتشتیان، آتش و آب عامل پاکی و پاکیزگی آیینی هستند. شعله جاودان آتش زرتشتی به عنوان بروز جسمانی و تجلی فیزیکی از آتر(Atar)، خدای آتش، در نظر گرفته می‌شد که خود نشأت گرفته از اهورا مزدا است. این آتش جاودانه نمادی از الهیات را می‌رساند و حرکت پیوسته آن تصویری از وجود جاودانه روح است.
آتش همواره یک عنصر اصلی در ادیان ایران باستان بوده است. آتش نه تنها گرما و نور فراهم می‌کند، بلکه به عنوان ابزاری برای تعیین گناه یا بی‌گناهی فرد در نظر گرفته شده و از این رو نمادی از راستی و انصاف و عدالت محسوب می‌شده است.
در گذشته، افراد متهم به جرایم، با آزمون «آتش» محاکمه می‌شدند. به عنوان مثال، فرد ممکن بود مجبور به راه رفتن در آتش یا تحمل ریختن فلز داغ بر روی سینه‌اش باشد تا گناه یا بی‌گناهی او تشخیص داده شود. گناه با مرگ اثبات می‌شد؛ و کسی که زنده می‌ماند، به عنوان تحت حفاظت آتر شناخته می‌شد و از این رو بی‌گناه بود.
در داخل معبد، آتش در شرایط خاصی نگهداری می‌شود تا اطمینان حاصل شود که توسط عناصر دیگر آلوده نمی‌گردد. دمیدن در آتش ممنوع است و عبادت‌گزاران باید هنگام نزدیک شدن به آتش، دهان خود را بپوشانند تا نفس‌شان آتش مقدس را آلوده نکند.
تاریخچه کوتاهی از آتشگاه اصفهان
آتشگاه اصفهان بزرگترین و قدیمی‌ترین معبد دوران ساسانی است. ساختمان آتشکده بر روی یک تپه واقع شده است و برخی شواهد تاریخی نشان می‌دهند که این آتشکده در ابتدا یک قلعه بوده و با نام “قلعه ماربین” شناخته می‌شده است که در داخل آن در زمان‌های بعد، آتشگاه ساخته شده است.
در حالی که اولین آتشکده‌ها در فضای باز، ساخته شدند، مانند آتشگاه اصفهان، در دوره امپراتوری هخامنشیان به تدریج در داخل محوطه‌ها ظاهر شدند. قدیمی‌ترین آتشکده مستندی که در ایران یافت شده، به 200 سال پیش از میلاد باز می‌گردد و در دوران اشکانیان که آتشکده‌های بسیاری تأسیس شد. پیچیده‌ترین آتشکده‌ها در زمان امپراتوری ساسانیان ساخته شد، اما با فروپاشی این سلسله و حمله اعراب، بسیاری از آتشکده‌ها ویران یا به مساجد تبدیل شدند. گفته می‌شود که در آن دوران، برخی از شعله‌ها در مکان‌های مخفی نگهداری شدند و بعدها در آتشگاه‌ها به کار رفتند، بیشتر آنها در هند قرار داشتند.
معماری آتشگاه اصفهان
آتشکده اصفهان یک بنای پنج طبقه بود که تنها دو طبقه از آن باقی‌مانده است. کل مجموعه از خشت گل، آهک و ساقه‌های نی ساخته شده بود و بر روی یک تپه مرتفع در اطراف یک سکو به نام «چهارتاقی» قرار گرفته بود. این بنا، یک سازه مدور بزرگ با یک گنبد بود که محراب آتش مقدس را احاطه می‌کرد.
یکی دیگر از ویژگی‌های قابل توجه این مجموعه، باقی ماندن یک برج است. این بنای مدور با هشت پنجره زمانی 20 متر ارتفاع داشته و با نام برج قربان شناخته می‌شد. ممکن است در زمانی که این مکان به عنوان قلعه استفاده می‌شده، یک برج مراقبت نظامی بوده باشد. اطراف این مجموعه نشانه‌های دیگری هم وجود دارد که نشان می‌دهد که این مکان توسط کشیشان و زائران استفاده می‌شده است.
در حالی که هر آتشکده با دیگری متفاوت است، عموماً همه آنها دارای ویژگی‌های معماری مشابهی هستند و اکثراً ساختمان‌های چهارگوشی هستند که از هر سو توسط چهار دروازه قوسی باز می‌شوند. تالار اصلی آنها با یک گنبد پوشانده شده است و دالان هایی در اطراف آن قرار دارد.
در ابتدا آتش در محل مرکزی نگهداری می‌شد، اما به تدریج به راهروهای اطراف آن، معمولاً در یک اتاق تاریک جداگانه منتقل شد. این کار به منظور حفاظت از آتش در برابر نور خورشید و خطر آلودگی از عناصر دیگر صورت گرفت. در آتشگاه‌ها، تنها کشیشان مجاز به مراقبت از آتش مقدس هستند و عبادت‌گزاران نمی‌توانند وارد اتاق شوند.
دسترسی به آتشکده اصفهان
آتشکده اصفهان در فاصله حدود 10 کیلومتری غرب شهر اصفهان واقع شده است. این مجموعه بر روی یک تپه به ارتفاع 86 متر خارج از اصفهان قرار دارد. بهترین راه برای دسترسی به آتشگاه از طریق تاکسی است و ورود به آن رایگان است.
سایر آتشگاه‌های جهان و ایران
در حال حاضر 167 آتشکده در جهان وجود دارد که در 18 کشور مختلف قرار دارند، بیشتر آنها در هند هستند. در میان این 167 آتشکده، تنها 9 آتشکده به عنوان آتشکده بهرام شناخته می‌شوند که دارای بالاترین درجه آتش هستند.
هرچند در گذشته بسیاری عابد و عبادتگاه در ایران وجود داشت، اما بسیاری از مردم پس از حمله اعراب، به اسلام گرویدند و آتشکده‌ها یا بدون مراقبت رها شدند یا به مسجد تبدیل شدند.
در ایران، تنها آتشکده بهرام موجود، آتشگاه یزد است که یکی از بهترین نمونه‌های آتشکده‌ها در ایران محسوب می‌شود و یکی از مهمترین مکان‌های زرتشتی در کشور است. اعتقاد بر این است که آتشی که در آن نگهداری می‌شود، از 1500 سال پیش شعله‌ور بوده است.
آتشگاه‌های مهم دیگری در ایران وجود دارند، از جمله آذرگشنسب یا آذرگشسب که بزرگترین آتشگاه ایران به شمار می‌آید. این آتشگاه در منطقه تخت سلیمان کنار یک دریاچه بزرگ و با قدمتی 3000 ساله قرار دارد. در دوره ساسانیان، این آتشگاه یکی از مهمترین مکان‌های زرتشتی بوده و برخی منابع، پادشاه خسرو را بنیان‌گذار آن می‌نامند. آتشگاه مهم دیگری که در ایران باقی‌مانده، در شهر سبزوار خراسان است و به نام آذر برزین شناخته می‌شود. احتمالا این آتشگاه در زمان زرتشت ساخته شده و در شاهنامه نیز به آن اشاره شده است. همچنین در استان‌های دیگر ایران، نظیر تهران، خوزستان و سیستان و بلوچستان، آتشگاه‌های دیگری وجود دارد.
