قصه های رمزآلود خانه های تاریخی کاشان
کاشان را شهر خانه‌های قدیمی و تاریخی می‌نامند. پر بی‌راه هم نیست. در این شهر زیبا که قدم می‌زنید پر است از درهای چوبی کوچک و قدیمی. شاید با گشودن هر کدام از آن‌ها به یک داستان و به یک خانه باستانی برسیم. ما در این مقاله می‌خواهیم با تاریخ همسفر شویم و داستان 4 تا از خانه‌های تاریخی کاشان و معروف‌ترین آن‌ها را با تمام راز و رمزهایش بشنویم و برای شما بازگو کنیم.
نگاهی به سرفصل‌ها
قبل از معرفی خانه‌های مجلل و تاریخی کاشان، بهتر است بدانید شهر کاشان در استان اصفهان یکی از اولین سکونت‌گاه‌های انسان‌های دوران باستان بوده است. این موضوع بعد از کشف تپه‌های سیلک که تمدن 7000 هزار ساله را در فلات ایران نشان می‌دهد، تایید شد.
حالا چرا کاشان پر است از خانه‌های مجلل که چشم هر بیننده‌ای را بعد از گذشت سالیان دراز همچنان خیره می‌کند؟
قصه خانه های تاریخی کاشان از کجا شروع می‌شود؟
ساخت‌و‌ساز برای ساکنین کاشان مسئله جدیدی نبوده. بعد از زلزله مرگباری که در قرن هجدهم میلادی رخ داد بسیاری از اماکن کاشان و حتی ساختمان‌های شاه عباس اول که پادشاه صفویان بود تخریب شدند. شاه عباس علاقه زیادی به کاشان داشت. عبدالرزاق خان که یکی از حاکمان کاشان بود در بازسازی و مرمت این شهر بسیار کوشید.
تا زمانی که می‌رسیم به دوران پر رونق تجارت بین ایران و روسیه، که در آن زمان تجار بزرگی همزمان به معاملات مختلف با تجار روس مشغول بودند و در قبال صادر کردن میوه و صنایع دستی مختلف، اقلامی که در ایران نبود را وارد می‌کردند. اقلامی مانند لوستر، ساعت، سماور و … .
بنابراین این بازرگانان نیاز به سرایی مجلل داشتند که با سبک و فرهنگ زندگیشان سازگاری داشته باشد و در شأن خود، خانواده و مهمانان تاجرشان باشد. پس با ثروت‌های اندوخته شده، دست به دامان هنرمندان، معماران و صنعتگران یکه‌تاز آن دوران ایران زمین می‌شدند که شاهکارهایی که امروزه می‌بینیم را خلق کنند. خانه‌هایی که آنقدر ظرافت در آن‌ها به چشم می‌آید و اهمیت دارد که ساخت هر کدام 10 سال یا حتی 18 سال به طول انجامیده. عجب صبری داشته‌اند مردمان قدیم این مرز و بوم!
با ما در مقصد360 همسفر شوید تا به خانه‌های کاهگلی کاشان با معماری‌ها و مهندسی‌های بی‌نظیر سری بزنیم و با آن‌ها بیشتر آشنا شویم. فردوس‌هایی برگرفته از خاک در دل کویر شما را شگفت زده خواهند کرد. صده‌ها و دهه‌ها قبل اساتید هنر و معماری ایران دست به دست هم داده‌اند و تاریخ ساخته‌اند. بیشتر از این منتظرتان نمی‌گذاریم و داستان خانه‌های تاریخی کاشان را آغاز می‌کنیم.
قصه خانه تاریخی طباطبایی ها؛ عروس خانه های تاریخی
چه کسانی در این خانه زندگی می‌کردند؟ چه قصه‌هایی داشتند؟ چگونه عاشق شدند؟ چه روزهایی از سر گذراندند؟ چه اسراری و راز و رمزی در این خانه نهفته است؟
خانه طباطبایی‌ها را شاید بتوان زیباترین خانه تاریخی کاشان دانست. این خانه متعلق به یکی از تجار بزرگ دوران آقامحمدخان قاجار است. حاج سید جعفر طباطبایی نطنزی تاجر فرش بود و ساکن کاشان. ساخت این خانه که به دستور او بنا شد 10 سال طول کشید. خانه طباطبایی‌ها توسط استاد علی مریم، معمار قهار و چیره‌دست و شاگردش میرزا ابوالحسن صنیع‌الملک غفاری کاشانی در سال 1250 شمسی با گچ‌بری‌های بی‌نظیر و زیبا ساخته شد. داستان عشق این خانه و استاد مریم داستانی است سراسر زیبایی.
خانه تاریخی طباطبایی با مساحت ۴,۷۰۰ متر مربع دارای 40 اتاق، چهار سرداب، چهار حیاط، سه بادگیر، دو قنات و سه بخش اندرونی، بیرونی و بخش مخصوص به خدمه است. استاد مریم این خانه را پایین‌تر از سطح زمین ساخته که یک تکنیک قدیمی به نام گودال باغچه است که در شهرهای کویری رواج داشته؛ برای ورود به خانه باید چند پله پایین بروید تا به حیاط خانه برسید. می‌گویند این کار برای جلوگیری از رسیدن حرارت، صدای بیش از حد به خانه و همچنین زمین لرزه انجام می‌دادند.
چشم‌هایتان را ببندید تا یک سفر دوست داشتنی به این خانه زیبا داشته باشیم. از بیرون با یک نمای ساده و کاهگلی که مواجه می‌شویم اصلا انتظار خانهای با این شکوه و عظمت را نداریم. در راهرویی پر پیچ و خم 20 پله پایین می‌رویم و وارد هشتی می‌شویم؛ که در معماری ایران قدیم محلی است برای انتظار مهمانان غریبه.
به حیاط که قدم می‌گذاریم ابهت و شکوه خانه غافلگیرمان می‌کند؛ حیاطی دلباز و پرنور، حوضی کم‌عمق، باغچه‌ای بی‌نظیر و ساختمانی سفید با گچ‌بری‌ها و نقاشی‌های چشم‌نواز.
قسمت بیرونی خانه شما را شگفت زده خواهد کرد: یک شاه‌نشین مجلل با 7 در بزرگ با دیوارهای آینه‌کاری‌شده و گچ‌بری‌ها و مقرنس‌بندی‌های واقعا شاهانه و استادانه، اتاق‌های تابستانه و زمستانه و ایوان آینه الهام گرفته شده از نقوش فرش‌های لچک و ترنج ایرانی، این ظرافت بی‌نظیر در همسان‌سازی خانه و صاحبخانه، شکوهی عجیب به این خانه داده است.
ساعت بازدید خانه طباطبایی‌ها: همه روزه به جز ایام سوگواری از ساعت ۸ صبح تا ۸ عصر در فصل تابستان و از ساعت ۸ صبح تا ۵ عصر در فصل زمستان
آدرس خانه طباطبایی‌ها: شهر کاشان، خیابان علوی، محله سلطان امیر احمد، جنب امامزاده امیراحمد.
هزینه بلیط ورودی برای اتباع ایرانی: ۴۰۰۰ تومان
هزینه بلیط برای اتباع خارجی: ۳۰۰۰۰ تومان
هتل‌ها و اقامتگاه‌های نزدیک خانه طباطبایی‌ها:
- اقامتگاه سنتی خانه عامری ها
- اقامتگاه سنتی اطلسی
- هتل سنتی خادمی
- اقامتگاه سنتی خانه پارسی
- اقامتگاه سنتی صادقی
- اقامتگاه بوم گردی موزه عروسک و اسباب بازی
- اقامتگاه سنتی سنگ پلوی
- اقامتگاه سنتی مرشدی 2 (خانه ادیب)
- اقامتگاه سنتی فانوس ویونا
- اقامتگاه بوم گردی نقلی
- اقامتگاه سنتی سروا
- اقامتگاه بوم گردی نه چم
- اقامتگاه سنتی آمیرزا
- اقامتگاه بوم گردی کوشک فردوس
- اقامتگاه سنتی سرای امیر
- اقامتگاه بوم گردی سرای سایه
اماکن دیدنی نزدیک خانه طباطبایی‌ها:
- امامزاده سلطان امیر احمد
- موزه اسباب بازی و خیمه شب بازی (خانه علامه فیضی)
- آرامگاه سنگ پلوی
- خانه تاریخی مرتضوی
رستوران‌های نزدیک خانه طباطبایی‌ها:
- رستوران سنتی مظفری
- رستوران سنتی باغ مظفر
- رستوران سنتی عباسی
- کافه آوگون
قصه عمارت تاریخی بروجردی‌ها؛ داستانی عاشقانه در دل تاریخ
داستان خانه بروجردی‌ها با داستانی عاشقانه گره خورده است. گویا پسر آقای بروجردی یک دل نه صد دل عاشق دختر آقای طباطبایی می‌شود. اما شرط ازدواج خانهای همتراز با خانه پدری است. پس دوباره استاد مریم معمار دست به کار می‌شود تا به این خواسته جامه عمل بپوشاند و این عشق را به سرانجام برساند. خانهای ساخته شده بر پایه‌های عشق چه داستان‌هایی در دل خود دارد؟
علی مریم کاشانی، صنیع‌الملک و کمال‌الملک هنرمندانی هستند که 18 سال تمام برای این خانه زیبا از هنرشان مایه گذاشتند. عشق چه‌ها که نمی‌کند! نقاشی‌های رنگ روغن و آبرنگ در این خانه که داستان‌هایی است از ادیبات و اساطیر ایران دوست داشتنی اولین بار توسط کمال‌الملک در این خانه استفاده شده است.
ساخت این خانه که زیربنای آن 1700 متر مربع است در سال 1292 هجری شمسی به درخواست سیدحسن‌نطنزی (بروجردی) که یکی از بازرگانان نامی دوران قاجار بوده در پی داستانی عاشقانه شروع شد. هنرهای نقاشی، آینه‌کاری، تذهیب، منبت‌کاری، مقرنس و درودگری از جمله هنرهایی است که در این خانه باشکوه استفاده شده‌اند.
سالنی در خانه تاریخی بروجردی‌ها هست که داستان لیلی و مجنون را ترسیم کرده‌اند؛ در یک سالن دیگر داستان عشق یوسف و زلیخا ترسیم شده‌است. چه تقارب جالبی است، خانه و صاحبان خانه هر دو قصه عشق سر می‌دادند. علاوه بر این‌ها دور تا دور حیاط مرکزی، نقاشی‌ها و گچ‌بری‌های زیبایی با طرح میوه و انواع خوراکی‌ها دیده می‌شود. همچنین در تزئینات خانه بروجردی‌ها بسیار به کسب و کار صاحبخانه توجه شده است.
خانه تاریخی بروجردی‌ها دارای یک تالار اصلی گنبدی شکل، ۱۲ اتاق، ۲ گوشواره و یک شاه‌نشین پنچ در، سه برج بادی چهل متری، سه در ورودی، سرداب و سه بخش اندرونی، بیرونی و مطبخ است.
ساعت بازدید خانه بروجردی‌ها: همه روزه در فصل زمستان از ساعت ۹ صبح تا ۴:۳۰ عصر و در فصل تابستان تا ساعت ۶ عصر
آدرس خانه بروجردی‌ها: شهر کاشان، محله سلطان میر احمد، خیابان علوی
هزینه بلیط ورودی برای اتباع ایرانی:۲۵۰۰ تومان
هزینه بلیط برای اتباع خارجی:۱۵۰۰۰ تومان
هتل‌ها و اقامتگاه‌های نزدیک خانه بروجردی‌ها:
- اقامتگاه سنتی خانه عامری ها
- اقامتگاه سنتی اطلسی
- هتل سنتی خادمی
- اقامتگاه سنتی خانه پارسی
- اقامتگاه سنتی صادقی
- اقامتگاه سنتی مرشدی 2 (خانه ادیب)
- اقامتگاه سنتی فانوس ویونا
- اقامتگاه بوم گردی نقلی
- اقامتگاه سنتی سروا
- اقامتگاه بوم گردی نه چم
- اقامتگاه سنتی آمیرزا
- اقامتگاه بوم گردی کوشک فردوس
- اقامتگاه سنتی سرای امیر
- اقامتگاه بوم گردی سرای سایه
- اقامتگاه بوم گردی کوشک فردوس
اماکن دیدنی نزدیک خانه بروجردی‌ها:
- امامزاده سلطان امیر احمد
- حمام سلطان امیراحمد
- آرامگاه محتشم کاشانی
- خانه تاریخی مرتضوی
رستوران‌های نزدیک خانه بروجردی‌ها:
- رستوران سنتی مظفری
- رستوران سنتی باغ مظفر
- رستوران تالار آینه
- کافه آوگون
قصه خانه قدیمی عامری ها
این خانه در دوران باشکوه کریمخان زند ساخته شده است، اما متاسفانه در زلزله سال 1192 آسیب‌های جدی به خانه وارد می‌شود که در زمان حکومت آقامحمدخان قاجار و به دستور او آن را بازسازی و مرمت می‌کنند و در نهایت ابراهیم خلیل خان عامری که یکی از بازماندگان خاندان عربستانی بود که در زمان تیمور لنگ مجبور به مهاجرت به ایران شدند؛ آخرین مالک این خانه بی‌نهایت زیبا می‌شود.
وسعت خانه عامری‌ها بین ۷۰۰۰ تا ۹۰۰۰ مترمربع است و 85 اتاق دارد. این خانه در زمره بزرگترین خانه‌های تاریخی ایران قرار می‌گیرد و از بخش های زیر تشکیل شده‌است:
- قسمت بیرونی خانه (شاه‌نشین با دیوارهای گچ‌بری شده بی‌نظیر، حیاط مرکزی با حوض فیروزه‌ای رنگ زیبا، 5 دری و 3 دری‌های چوبی در این قسمت قرار دارند.)
- قسمت اندرونی خانه (حیاط کوچک‌تر خانه، شاه‌نشین اندرونی و تالار آینه قسمت‌هایی از اندرونی هستند.)
- هشتی
- حمام (خانه عامری‌ها در آن زمان تنها خانهای بوده که حمام اختصاصی داشته و حتی عموم مردم نیز می‌توانستند از آن استفاده کنند.)
- نقب (یکی از بخش‌های جالب خانه عامری‌ها نقبی است که اجازه ورود و خروج مخفیانه را به اهالی خانه می‌داده. این که چرا آن را ساخته‌اند مشخص نیست. اما به هر حال داستان‌های جالبی در دل خود دارد.)
- بادگیر (این خانه 4 بادگیر بزرگ داشته است که وظیفه تامین خنکی را بر عهده داشتند.)
یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد خانه تاریخی عامری‌ها قرینه بودن معماری آن است؛ یعنی اگر از وسط خانه خطی بکشید هر چیزی که سمت راست خط می‌بینید سمت چپ هم دیده می‌شود. درست مانند یک آینه.
بعد از مرمت و در سال 1379 این خانه زیبا را به یک هتل تبدیل کرده‌اند که پروژه موفقی بود و از سود هتل برای نگهداری خانه استفاده می‌شود.
اتاق هایی با سبک معماری زندیه در انتظار مسافرین عزیز کاشان است. این اتاق‌ها با دو اسم کاشانه و کاشانک نامگذاری شده‌اند.
به غیر از هتل، از این مجموعه برای کاربردهای زیر نیز بهره برداری صورت گرفته است.
- نگارخانه‌ها
- تالار همایش مقتدایی
- قالی سرای عامری
- غرفه‌های تجاری عامری
- رستوران تالار آیینه
- حوض‌خانه به عنوان کافه
- سرای قهوه
آدرس خانه عامری‌ها: کاشان، محله علوی، خیابان علوی، بن‌بست باستان هفتم، پلاک صفر
شماره تماس: 03102205524
هتل‌ها و اقامتگاه‌های نزدیک خانه عامری‌ها:
- اقامتگاه سنتی صادقی
- اقامتگاه سنتی خادمی
- اقامتگاه سنتی سنگ پلوی
اماکن دیدنی نزدیک خانه عامری‌ها:
- تپه سیلک کاشان
- شهر زیرزمینی نوش‌آباد
- چشمه سلیمانیه
- باغ فین
- بازار تاریخی کاشان
رستوران‌های نزدیک خانه عامری‌ها:
- رستوران سنتی مظفری
- رستوران سنتی باغ مظفر
- رستوران سنتی عباسی
- کافه آوگون
قصه خانه عباسیان؛ نگینی کمتر شناخته شده در دل کویر
خانه عباسیان یکی از بزرگترین خانه‌های کاشان است. اگر بگوییم این خانه از خانه بروجردی‌ها و خانه طباطبایی‌ها چشم نوازتر است پر بی‌راه نگفته‌ایم. عمارتی 7000 متر مربعی که 5 طبقه و 5 حیاط دارد چون نگین می‌درخشد. ساخت این خانه در سال 1245 آغاز و 5 سال بعد در سال 1250 پایان یافت. خانه عباسیان در آن زمان متعلق به خانواده ثروتمندی که در کار تجارت شیشه بودند؛ بوده است.
حواستان باشد در اتاق‌های تو در توی این خانه گم نشوید. تزئینات و گچ‌بری‌های این خانه بی‌نظیر هستند. باشکوه‌ترین مکان این خانه، اتاق آینه یا شاه‌نشین است که با آینه‌کاری‌هایی ظریف و شگفت‌انگیز تزئین شده‌اند. برای دیدن تمام خانه 2 ساعت زمان کنار بگذارید.
حالا چرا خانه عباسیان؟ این عمارت بعد از خواندن ترانه تلخ رفتن بزرگ خانه، طاقت نیاورد و تکه تکه شد و هر تکه توسط وراث به کسی فروخته شد. بخش بیرونی به عباسیان، اندرونی به مسعوی فر، حوض‌خانه به حقانی، بخش خدمه به عباسی و باغ به تقوی. اما این که چرا معامله عباسیان در آن زمان اینقدر سر و صدا به پا کرده، معلوم نیست. اما به هر حال از آن زمان تا کنون این خانه را با نام خانه عباسیان می‌شناسند.
چه می‌توان گفت از دلبری‌های خانه عباسیان با این همه کاشی‌کارهای زیبا، نقاشی‌ها، رسم‌بندی‌ها و یزدی‌بندی‌های مشبک، اتاق‌های تو در تو و رنگ‌آمیزی شده با شیشه‌های رنگی ایرانی؟
عمارت عباسیان به طور کلی از بخش‌های زیر تشکیل شده است:
- ورودی
- هشتی و دالان
- بخش بیرونی (اتاق مرکزی، اتاق آینه، ایوان بهاره و فضای سرپوشیده کوچک و بزرگ)
- بخش اندرونی (اتاق شاه‌نشین، اتاق مخفی، عبادتگاه، رخت‌شوی‌خانه، سرویس بهداشتی، حیاط اندرونی، چاه آب و قنات‌ها، سرداب بزرگ و حوض میان حیاط )
- بخش خدمه (مطبخ و حیاط خدمه)
از این مجموعه برای کاربردهای زیر بهره‌برداری صورت گرفته است.
- رستوران عباسی
- کافی‌شاپ
- شربت‌سرا
- بستی‌سرا
- پارچه‌بافی
- قالی‌بافی
- فروشگاه عرقیجات
ساعت بازدید خانه عباسیان: همه روزه از ۹ صبح تا ۶:۳۰ بعد از ظهر.
آدرس خانه عباسیان: کاشان، خیابان علوی، کوی سلطان امیراحمد
شماره تماس: 03157645524
هزینه بلیط برای اتباع ایرانی: ۴۰۰۰ تومان
هزینه بلیط برای اتباع خارجی: ۳۰۰۰۰ تومان
هتل‌ها و اقامتگاه‌های نزدیک خانه عباسیان:
- اقامتگاه سنتی اطلسی
- اقامتگاه سنتی خانه عامری ها
- اقامتگاه سنتی خانه پارسی
- هتل سنتی خادمی
اماکن دیدنی نزدیک خانه عباسیان:
- خانه تاریخی تاج
- حمام سلطان امیراحمد
- آرامگاه محتشم کاشانی
- امامزاده سلطان امیر احمد
رستوران‌های نزدیک خانه عباسیان:
- رستوران سنتی عباسی
- رستوران سنتی باغ مظفر
- رستوران سنتی مظفری
- کافه آوگون
سایر خانه های تاریخی کاشان:
- خانه تاریخی راهب
- عمارت تاریخی شریفیان
- خانه تاریخی رئیسیان
- خانه تاریخی عادل
- عمارت تاریخی مشکی
- عمارت تاریخی عطارها
- خانه تاریخی منوچهری
- عمارت تاریخی احسان
- خانه مرشدی کاشان
- خانه تاریخی دستمالچی
- عمارت تاریخی بالاچی
- خانه قدیمی حشمت اله خان
- خانه حکیم باشی کاشان
- عمارت تاریخی رزاقیان
- خانه حسینی و بنی کاظمی
- خانه تاریخی تاج
حرف آخر
از اینکه تا اینجا با مقصد 360 همراه بودید بسیار بر خود می‌بالیم. در این مقاله سعی کردیم شما را با داستان‌های 4 تا از معروف‌ترین عمارت‌های تاریخی کاشان آشنا کنیم. یکی داستان عاشقانه‌ای داشت، یکی بعد از تخریب کامل، دوباره سرو قامت به حیات خود ادامه می‌دهد، آن دیگری بعد از گذراندن دوران سخت و نامهربانی وراث همچنان مهربانانه با ما سخن می‌گوید و پذیرای گردشگران است و از پس سال‌ها برایشان دلبری می‌کند. اگر شما هم تجربه‌ای از گشت و گذار در دل خانه‌های تاریخی و این عمارت‌های جذاب دارید خوشحال می‌شویم با ما و باقی خوانندگان به اشتراک بگذارید.
