بناهای مقدس همدان
در این سرزمین، دین‌ها و آیین‌ها، نیایش‌ها و نیایش‌گاه‌ها، همه در زیر یک آسمان، همه در کنار هم زندگی می‌کردند.
و تنوع مکان‌های دینی ایران، شاهد این سخن است. ایران هرگز درگیر جنگهای دینی نبوده است، از آن نوع که در بسیاری از کشورهای دیگر بوده.
حتی از دوران ساسانی، برخی از فرقه‌های مسیحی، مانند نسطوریان، برای رهایی از آزار و کشتار به ایران می‌آمدند.
از میان شهرها، همدان، آیینه روشنایی همزیستی مذاهب است. در همدان، هم کلیسا هست، هم مسجد، هم امامزاده، هم معبد، هم آتشکده زرتشتی و هم آرامگاه استرومردخای
نگاهی به سرفصل‌ها
آرامگاه استرومردخای
آرامگاه استرومردخای در خیابان شریعتی و در مرکز شهر همدان قرار گرفته است و در آثار میراث فرهنگی ایران به ثبت رسیده است، این آرامگاه یکی از مهمترین مقبره‌های یهودیان ایران و جهان است و برای یهودیان بسیار مورد احترام است.
این آرامگاه با استناد به کتب تاریخی، در زمان ارغون خان مغول ساخته شده و در سال 1402 میلادی(780 شمسی) به صورت فعلی درآمده.
مرقد سمت راست متعلق به مردخای، از انبیاء بنی اسرائیل و مرقد سمت چپ متعلق به استر، برادرزاده اوست که بوسیله شخصی به نام عنایت‌الله تویسرکانی ساخته شد. از نظر قدمت تاریخی به زمان هخامنشیان و دوران سلطنت اَحَشْوِروش که بنا به قول برخی از مورخین، خشایار شاه بوده است، می‌رسد.
تاریخچه آرامگاه استر و مردخای
کوروش هخامنشی، با فتح بابل، یهودیان و دیگر بردگان بابلی را از بند ستم آزاد کرد، بسیاری از یهودیان، پس از آزادی به ایران آمدند و برخی از آنان، به کارهای دیوانی و درباری پرداختند و داستان استرو مردخای اینگونه پدیدار شد.
این داستان بیشتر بر پایه دسیسه‌های درباری شکل گرفته است تا واقعیتی تاریخی، داستان می‌گوید که خشایار شاه، از همسر خود، وشتی، خواست که در جشنی بزرگ، زیبایی خود را به میهمانان نشان دهد، وشتی نپذیرفت، شاه از او خشمگین شد و او را از دربار راند تا ملکه‌ای دیگر برای خود بیاید، مردی یهودی به نام مردخای، دختر عمو و یا برادرزاده خود، استر را به شاه نشان داد، شاه او را پسندید و بانوی خود کرد.
خشایار شاه وزیری داشت به نام هامان، که می‌خواست در ازای بی‌احترامی‌های مردخای، همه یهودیان ایران را بکشد، در همان زمان، شماری از درباریان هم قصد جان شاه را داشتند، مردخای از دسیسه‌ها آگاه شد و استر را خبر کرد، استر به شاه خبر داد، خشایار شاه، هامان را به دار آویخت و مردخای و یهودیان، از مرگ رستند.
کتاب استر که ریشه این داستان است، به گواهی پژوهشگران یهود و غیر یهود، در دوره اشکانیان نوشته شده و نه در زمان هخامنشیان و ممکن است که جانشینان اسکندر، خواسته باشند داستانی بر ضد هخامنشیان بسازند.
کلیسای گریگوری و مریم مقدس
پس از دین یهود، آیین عیسی آمد و پس از کنیسه(ساختمان مذهبی برای نیایش یهودیان)، کلیسا
در تپه هگمتانه همدان، دو کلیسا جای دارد، کلیسای گریگوری استفان، یادگار دوران صفویه و کلیسای مریم مقدس، یادگار دوران قاجار
کلیسای گریگوری، نمونه‌ای تاریخی و کمیاب از معماری بناهای اقلیت‌های مذهبی و دینی در همدان است.
این کلیسا در همدان، خیابان اکباتان، میدان هگمتانه و در تپه هگمتانه قرار دارد. این بنا پس از 255 سال به دلیل بلایای طبیعی ویران شد و در سال 1932 مرمت شد. چندین شخصیت مهم مذهبی ارمنی مانند عالیجناب دریزنیک وارتاپ کارکسیان در این کلیسا دفن شده‌اند. وی نایب خلیفه ارامنه جلفای اصفهان و رهبر مذهبی ارامنه همدان و اراک بود.
ستون‌های سنگی بلند 4 متری، گنبد مخروطی 9 متری، شکوه خاصی به معماری این کلیسا می‌بخشند.
نمای کلی این کلیسا به صورت مستطیلی با ابعاد 13 در 21 متر است و دارای 3 وروردی است که دو ورودی آن در ضلع شمالی و جنوبی و ورودی اصلی آن در زیر برج ناقوس قرار دارد. .پس از راهروی کلیسا، تالار آن با طاق‌های قوسی، هلالی قرار دارد. نمای داخلی این کلیسا با تصاویر عیسی مسیح، مریم مقدس و وارطان مامیكونیان تزیین شده و جلوه معماری خاصی در آن به کار نرفته است.
کلیسای حضرت مریم در شمال شرقی تپه هگمتانه قرار دارد، این مجموعه کلیسا در همدان، نشان از حضور دیرپای اقلیت‌های دینی و همزیستی آنان با مردم ایران است.
بنای کلیسای مریم مقدس، تاریخی کوتاه‌تر از کلیسای گریگوری دارد، دروازه بنا، هماهنگ با تالار اصلی آن است و در ادامه آن کتابخانه و دیگر بناهای جانبی ساخته شده است.
تاریخچه کلیساهای همدان
همچنان که کوروش به یهودیان، پناه و آرامش داده بود، در روزگار ساسانی نیز برخی فرقه‌های مسیحی برای رهایی از آزار و کشتار امپراتوری روم به ایران آمدند. آنان نخستین موج مهاجران مسیحی به ایران بودند. همدان و شهرهای غربی ایران، به اروپا نزدیک‌تر بودند و بیشتر از شهرهای دیگر ایران، پناهندگان را پذیرا می‌شدند.
پس از مهاجرت مسیحیان و در زمان ساسانی، بیشترین ورود مسیحیان به همدان در روزگار شاه عباس بود، گرچه قبل از آن هم بازرگانان ارمنی، از راه ایران با هندوستان رفت و آمدهای تجاری می‌کردند و در شیراز و بندر عباس، خانه و کلیسا داشتند.
تاریخ ارامنه در ایران، با تاریخ دردناک جدا شدن قفقاز از این سرزمین پیوند خورده است، یکی از طایفه‌های قاجار به نام زیاداوغلو از سوی شاه اسماعیل حاکم قفقاز بود، زیاداوغلوها بسیار به ایران وفادار بودند و آخرینشان جوادخان در جنگ با روس‌ها، دلاوری شگفتی از خود نشان داد و با پسرش به شهادت رسید. شاه عباس، که بر تخت نشست، دولت عثمانی به قفقاز حمله کرد، شاه عباس که هنوز قدرت خود را استوار نکرده بود، دستور داد ارمنیان را از شهر و روستا جمع کنند و اموال آنها را در پشت سر خود به آتش بکشند تا سپاه عثمانی با زمین سوخته روبه رو شود و پیشروی‌اش کند شود، بسیاری از ارمنیان که توان این گریز ناگهانی را نداشتند، در بین راه مردند.
ارمنیانی که به ایران رسیدند همچون میهمانانی عزیز پذیرفته شدند و کم‌کم در شمار میزبانان درآمدند، بسیاری از آنان هم تبدیل به بهترین بازرگانان ایران شدند و برای مراسمات مذهبی خود چندین کلیسا در همدان ساختند.
گنبد علویان
گنبد علویان در حوالی میدان امامزاده عبدالله قرار دارد. در زمینه معماری و گچ بری می‌توان از آن با عنوان شاهکار یاد کرد.
گنبد علویان یکی از با ارزش ترین و بهترین آثار تاریخی همدان به شمار می‌رود. گروهی از پژوهشگران آن را به دوره سلجوقی نسبت می‌دهند و برخی دیگر این اثر تاریخی را متعلق به دوره ایلخانی می‌دانند زیرا سبک‌های معماری و تزیینات رایج هر دو دوره تاریخی، در بنا دیده می‌شود. اما بیشتر نظرات محققان به سمت اواخر دوره سلجوقیان و قرن ششم هجری قمری است. متن‌های تاریخی آشکار می‌سازند که این بنا در ابتدا یک مسجد یا خانقاه بوده که توسط خاندان معروف علویان در همدان احداث گردید، مدتی بعد در زیرزمین آن سردابه‌ای ایجاد شد و به آرامگاه و مقبره بزرگان و اعضای این خاندان تبدیل شد. خاندانی که از قرن سوم تا ششم هجری قمری بر شهر همدان، حکمرانی می‌کردند.
گنبد علویان همدان، یک ساختمان چهار ضلعی آجری با گوشه‌های ستاره‌مانند است که بر روی یک سکو قرار گرفته است. این بنا در دو طبقه ساخته شد، طبقه زیرین، سرداب است. چند تن از بزرگان علوی در این طبقه آرمیده‌اند. طبقه بالایی نیز گنبد خانه است. ساختمان اولیه بنا، گنبدی داشت که با گذر زمان، بر اثر باد و باران و رویدادهای طبیعی دیگر ویران گردید و اثری از آن باقی نماند، بنابراین کلمه گنبد، نشان از شکل ابتدایی بنا دارد. طی مرمتی که در سال 1317 انجام گرفت سقفی از جنس چوب و به صورت شیروانی بر روی این بنای تاریخی ایجاد کردند.
حرف آخر
چندین و چند معبد و مزار، از چندین و چند دین و آیین در سراسر استان همدان پراکنده است، بی آنکه هرگز جانب حرمت آنها از سوی دیگران فرو گذارده شود. ایران به همه دین‌ها و آیین‌ها با احترام مینگریست، پیش ازآنکه معنای همزیستی مذهبی به ذهن ها بیاید، آن همزیستی از همدان آغاز شد.
برخی از مهمترین وزیباترین کلیساهای جهان در ایرانند.
همدان از دیرباز، بهشت آرامش دین‌ها و قوم ها و فرهنگ های گوناگون ایران بوده است، پس از اسلام هم، مردمان آیین‌های دیگر با امنیت و آسایش بسیار، برای خود چندین مدرسه دینی، کنیسه و کلیسا داشتند و حتی راسته‌ای در بازار به نام آنان بود مانند راسته یهودیان
